အတွေးအမြင်

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသား လူငယ်နှစ်ဦးကိုတွေ့ရစဉ်

: By CNI; Category: ဆောင်းပါး; Hits: 1671

CNI Article

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ သြဂုတ် ၁၄

ရေးသားသူ --- Maha Sila Veravang

ပစ္စုပ္ပန်ကာလတွင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများဟု ထင်ရှားလာမည့် တိုင်း-တရုတ်ဘာသာစကား ပြောသည့် ရှမ်းလူမျိုး တို့သည် တရုတ်နိုင်ငံ၊ ယူနန်ပြည်နယ်အတွင်းမှ အထက်မြန်မာပြည်သို့ ဝင်ရောက် အခြေချနေထိုင်သည့်ကာလ သည် ပုဂံခေတ်မတိုင်မီ ကာလကပင် စတင်နေပြီဟု ဆိုနိုင်သည်။

ဤအဆိုနှင့် ပတ်သက်၍ ထင်ရှားသည့် အထောက်အထားများကို

၁။ စစ်တမ်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဘုရားစေတီသမိုင်းများ

၂။ ခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများ

၃။ မြေပေါ်မြေအောက် အထောက်အထားများတွင် ထင်ရှားစွာ တွေ့မြင်ရပေသည်။

ဤအပိုင်းတွင်း စစ်တမ်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဘုရားစေတီသမိုင်းများကို အခြေခံ၍ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ၏ အထက်မြန်မာပြည်သို့ ဝင်ရောက် အခြေချနေထိုင်သည့် ကာလများနှင့် မြို့ပြ နိုင်ငံငယ်များ တည်ထောင်သည့် ကာလများကို ဆန်းစစ်တင်ပြသွားပါမည်။

စစ်တမ်းများကို လေ့လာကြည့်လျှင် မြန်မာနှစ် ၁၁၂၆ ခု(အေဒီ ၁၇၆၄)နှင့် မြန်မာနှစ် ၁၁၄၅ ခု(အေဒီ ၁၇၈၃) နှစ် တွင် အထက်ချင်းတွင်းနယ်နှင့် ကဘော်နယ် အပါအဝင် သောင်သွပ်ရှမ်းပြည်ကို အုပ်ချုပ်သည့် စော်ဘွားကြီး နှစ်ပါးနှင့် အမတ်တို့ ရေးသားဆက်သွင်းသည့် စစ်တမ်း(၂)စောင်တွင် ရှမ်းနီဟု ထင်ရှားလာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသား တို့၏ မြို့ရွာတည်ထောင်မှု မှတ်တမ်းကို တွေ့နိုင်ပါသည်။

စစ်တမ်းတွင် ပါဝင်သည့် အချက်များနှင့် ပတ်သက်၍ မြန်မာ့သမိုင်းပညာရှင် ဒေါက်တာတိုးလှက “ဘုရား မပွင့်မီ နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ကျော်(ဘီစီ ၈၀၀)လောက်ကတည်းက လူနေအိမ်ခြေများ ရှိနေပြီဖြစ်ကြောင်းနှင့် မြို့ကိုမူ မဇ္စျိမ ဒေသ ရာဇဂြိုလ်တွင် အဇာတသတ်စိုးစံစဥ် တည်ထောင်ခဲ့ကြောင်း ဆိုလေသည်။ မူလမြို့အမည်မှာ ရှမ်းဘာသာ ဖြင့် စဲကော်(စီးကော်)ဟု ခေါ်ဆို၍ စတင်စိုးစံသော စော်ဘွားမှာ သိုဟိုဘွား(သိုဟုံဘွား)ဖြစ်လေသည်။ မြေမြို့ အဝန်းတာ ၃၀၀ (၉၀၀)နှင့် တံခါး(၉)ရပ် ရှိပါသည်” ဟူ၍ ချင်းတွင်းမြစ်သာ မူးဧရာစာအုပ်တွင် ဖော်ပြပါသည်။

ရှမ်းနီဘုရင် သိုဟုံဘွားကိုတွေ့ရစဉ်

သောင်သွပ်မြို့တည် ကာလကိုလည်း မူလစစ်တမ်းတွင် “သောင်သွပ်မြို့သည် ဘုရားသခင် ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူ သည်နောက်၊ ရာဇဂြိုလ်ပြည်ကို အဇာတသတ် မင်းပြုသည်၊ မြေမြို့ အဝန်းတာ ၉၀၀ တည်၍၊ ရှမ်းဘာသာ စဲကော်မြို့ သမုတ်ပြီးလျှင် သိုဟုံဘွား စားသည်” ဟု ဖော်ပြထားပါသည်။

မူလစစ်တမ်းပါ ဝေါဟာရများကို လေ့လာ ကြည့်သည့်အခါတွင် စဲကော်(စီးကော်)ဆိုသည်မှာ ရှမ်းဝေါဟာရ “စေကော်- မြို့တော်သစ်”ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပါသည်။ စစ်တမ်းပါ သိုဟိုဘွား (သိုဟုံဘွား) ဆိုသည်မှာ ရှမ်းဝေါဟာရ အားဖြင့် “ဆေဟုမ်ဖှ- ကောင်းကင်ကို စိုးမိုးသည့် ကျားမင်း”ဟု၍ အဓိပ္ပာယ်ရသဖြင့် သောင်သွပ်မြို့ကို ကျား အိမ်တော် မျိုးရိုးက စတင်တည်ထောင် အုပ်ချုပ်နေသည်ဟူ၍ပါ သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ထိုစစ်တမ်းအရ ရှမ်းနီဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းများသည် ဘုရားရှင် မပွင့်မီ ဘီစီ ၈၀၀ ခန့်ကပင် လက်ရှိအထက် ချင်းတွင်းနယ်နှင့် ကဘော်နယ်သို့ စတင်ရောက်ရှိ နေထိုင်လာခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့၏ မြို့ပြနိုင်ငံ ထူထောင်မှုသည် ဘုရားရှင် ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုအပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် အဇာတသတ်မင်း စိုးစံသည့် ကာလနှင့်တွက်လျှင် ဘီစီ ၅၄၄ တွင် စတင်နေပြီဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

သောင်သွပ်စစ်တမ်းနှင့် တွဲဖက်လေ့လာရမည့် စစ်တမ်းတစ်စောင်သည် မြန်မာနှစ် ၁၁၂၆ ခု(အေဒီ ၁၇၆၄) တွင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ နေထိုင်ရာ ကဘော်နယ်၊ ခမ်းပတ်ဒေသကို အုပ်ချုပ်သည့် ခမ်းပတ်စော်ဘွား စဝ်ခမ်း ဆက် သွင်းသည့် စစ်တမ်းဖြစ်သည်။

ထိုစစ်တမ်းတွင်- “သာသနာတော်သက္ကရာဇ် ၉၂ တွင် ပန်ယူ၊ ပန်ဝမြို့သမုတ် တည်ထောင်ပါသည်။.....ရှမ်းဘာသာ ရွှေကို ခန်း၊ ပတ်ကို ပတီခေါ်ဝေါ်နှင့်အညီ မင်္ဂလာခန်းပတ်မြို့သမုတ် တွင်ပါသည်”ဟူ၍ ဖော်ပြထားသည်ကို တွေ့ရသည်။

စစ်တမ်းပါ ခန်းဆိုသည်မှာ ရှမ်းဝေါဟာရ “ခန်း-ခမ်း- ရွှေ”ဖြစ်ပြီး ပတ်ဆိုသည်မှာ ရှမ်းဝေါဟာရ “ပတ်- ပယင်း (သို့မဟုတ်) ပယင်းပုတီး” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပါသည်။

ထို့ကြောင့် ခမ်းပတ်ဆိုသည်မှာ ရှမ်းဘာသာအားဖြင့် ရွှေပယင်းပုတီးမြို့ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပါသည်။ ထိုဒေသကို ရှမ်းနီ တိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများ လာရောက်၍ မြို့ရွာ တည်ထောင်သည့် ကာလသည် စစ်တမ်းပါ သာသနာနှစ်အရ ဘီစီ ၄၅၂ ဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

အထက်ပါ စစ်တမ်းများနှင့် ဆက်စပ် လေ့လာသင့်သည့် စစ်တမ်းသည် မိုးညှင်းစစ်တမ်း ဖြစ်သည်။ ထိုစစ်တမ်း တွင် မိုးညှင်းမြို့ကို တည်ထောင်သည့်နှစ်ကို- “သာသနာတော်နှစ် ၇၃ ခု၊ ကဆုန်လပြည့်ကျော် ၃ လ ရက် ၅ နေ့(ကြာသပတေး) (ဘီစီ၄၇၁) နံနက် ၄ ချက်တီးကျော် ၂ မောင်းတွင် မိုးညှင်းမြို့ကို ‌သောင်းခမ်းကျော်တည် သည်”ဟူ မြန်မာ့သမိုင်းပညာရှင် ဒေါက်တာသန်းထွန်း၏ The Royal Orders of Burma, A.D.1598-1648,Vol.1 တွင် တွေ့ရပါသည်။

စစ်တမ်းပါ မိုးညှင်းမြို့တည်မင်း၏ အမည်မှာ ရှမ်းဘာသာအရ “သောင်းခမ်းကျော်- တောက်ဝ် ခမ်းကျောက်ဝ်> ရွှေရတနာအစိုးရသည့် ဓားသခင်” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသဖြင့် မိုးညှင်းကို တည်ထောင်သော ရှမ်းမင်းရိုးသည် တောက်ဝ် ဟုခေါ်သော ဓားအိမ်တော်မျိုးရိုးက ဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ထို့အပြင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများသည် မိုးညှင်းမြို့ကို တည်ထောင်သည့် ကာလသည် စစ်တမ်းပါ သာသနာနှစ်အရ ဘီစီ ၄၇၁ ဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ခိုင်မာသည့် စစ်တမ်းများကို အားဖြည့်ပေးနိုင်သည့် မှတ်တမ်းများမှာ ဒေသဆိုင်ရာ ဘုရားစေတီသမိုင်းဆိုင်ရာ မှတ်တမ်းများဖြစ်သည်။ ထိုမှတ်တမ်းများသည်လည်း လူမျိုးများ၏ ဆင်းသက်ပြန့်ပွားလာပုံကို ဆက်စပ်၍ လေ့လာနိုင်သော မှတ်တမ်းများ ဖြစ်ပါသည်။

မိုးကောင်းမြို့ကိုတွေ့ရစဉ်

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများ၏ အထက်မြန်မာပြည်အတွင်း ဝင်ရောက်လာချိန်နှင့် မြို့ရွာ တည်ထောင်မှု မှတ်တမ်းများသည် ဘုရားသမိုင်းပြုစုသူတို့၏ ဗုဒ္ဓဘာသာ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု၊ သာသနာ သမိုင်းနှင့် ဆက်စပ်ဖော်ပြမှု၊ သဘာဝလွန် တန်ခိုးရှင်များ(နတ်၊ နဂါးစသည်)ကို တွဲဖက်ဖော်ပြမှုများအရ သူ့ချည်း သက်သက် လေ့လာလျှင် ပြည့်စုံသည့် အကိုးအကားရရှိရန် မလွယ်လှပါ။

သို့သော် ခိုင်မာသည့် စစ်တမ်းများနှင့် ဆက်စပ်လေ့လာပါက ပြည့်စုံသည့် အကိုးအကား အထောက်များဖြစ်နိုင် သည့် မှတ်တမ်းကောင်းများ ဖြစ်ပါသည်။ ဤသည်ကို အင်းတော်ကြီး အတ္ထုပ္ပတ္တိနှင့် ရွှေမဉ္ဇူဘုရားသမိုင်း၊ ဗန်းမော် မြို့ ရွှေကျီးနားနှင့် သိမ်တော်ကြီးဘုရားသမိုင်း စသည့် မှတ်တမ်းများက သက်သေထူနေပါသည်။

အင်းတော်ကြီး အတ္ထုပ္ပတ္တိနှင့် ရွှေမဉ္ဇူဘုရားသမိုင်းတွင် သဘာဝလွန် တန်ခိုးရှင်များဖြစ်သည့် နတ်များ၊ နဂါးများ၏ အကြောင်းအရာများ၊ မြို့၏စည်ကားမှု သဘောကို သိသာစေရန် အလွန်အကြူး ဖော်ပြထားသည့် အိမ်ခြေ အရေ အတွက်များကို ပယ်နုတ်၍ သမိုင်းသုတေသနအားဖြင့် လေ့လာလျှင် လက်ရှိအင်းတော်ကြီး ရေပြင်ရှိရာ နေရာ သည် ရှေးယခင်ကာလက မြို့တစ်မြို့ရှိခဲ့သည်ကို အခိုင်အမာ သိရှိနိုင်ပေသည်။

ဤသို့ အခိုင်အမာ သိရှိနိုင်ခြင်းမှာ ဘုရားသမိုင်းမှတ်တမ်းပါ- “သာသနာတော်သက္ကရာဇ် ၂၆၄ ခုနှစ်တွင် ဥတ္တရစော ဖြူမင်းသည် အိမ်ခြေကိုးသန်းရှိ ဥတ္တရဌာနီစည်ခမ်းမြို့ တည်သောနှစ်ဖြစ်သည် ”ဟူသော အချက်အလက်အရ ဖြစ်ပါသည်။

ဤမှတ်တမ်းပါ သာသနာနှစ်အရ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့သည် ဘီစီ ၂၇၉ ကာလတွင် အင်းတော်ကြီးဒေသ၌ မြို့ပြတည်ထောင်၍ နေထိုင်နေပြီဟု သုံးသပ်နိုင်ပေသည်။

မှတ်တမ်းပါ မြို့၏ အမည်ဖြစ်သည့် စည်ခမ်းဟူသော ဝေါဟာရသည် ရှမ်းဘာသာအားဖြင့် “စေခမ်း-ရွှေမြို့တော်” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရနေခြင်းကလည်း ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့ တည်ထောင်သွား သည့် မြို့တော်ဖြစ်ခြင်းကို ဘာသာစကားရှုထောင့်က သက်သေခံနေပေသည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ဗန်းမော်မြို့ ရွှေကျီးနားနှင့် သိမ်တော်ကြီး ဘုရားသမိုင်းတွင် ဗန်းမော်မြို့၏ သမိုင်းအစကို စမ္ပာနဂိုရ်မြို့ဟောင်းနှင့် ဆက်စပ်၍ ဖော်ပြသည်။ စမ္ပာနဂိုရ်မြို့ပြနိုင်ငံ၏ ရှေးဦးမင်းတို့သည် အိန္ဒိယမှလာသည့် မင်းများဖြစ်၍ ဘွဲ့မည်များ သည် စမ္ပေရ၊ ဗြဟ္မကုမာရ၊ ဝိလာသ စသည့် ပါဠိအမည်များ ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။

သို့သော် ထိုမင်းများ အုပ်ချုပ်ရာဒေသရှိ ဒေသခံများကိုမူ ရှမ်းများအဖြစ် ဖော်ပြသည်ကို တွေ့ရသည်။

အထူးသဖြင့် ဗြဟ္မကုမာရမင်း၏ သားမက်တော်သည် အိုက်ခေါတော် အမည်ရှိ ရှမ်းလူမျိုး ဖြစ်ကြောင်းကို ဖော်ပြ ထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ အိုက်ခေါတော်သည် ဗြဟ္မကုမာရမင်း၏ သမီးတော်နှင့် လက်ဆက်၍ စမ္ပာနဂိုရ်မြို့ကို အုပ်ချုပ်သည့် မင်းအဖြစ်ကိုရရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည်ကလည်း အိန္ဒိယကလာသည့် မင်းမျိုးရိုးသည် များစွာ အင်အား မကောင်းလှဘဲ ဒေသခံရှမ်းများကို အဓိကအားပြုခဲ့ရပြီးနောက် ရှမ်းလူမျိုးများကပင် ဆက်လက် အုပ်ချုပ် မင်းလုပ်ခဲ့ကြသည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပေသည်။

အိုက်ခေါတော်မင်း၏ မြေးတော် ဝိလာသမင်းသည် စမ္ပနဂိုရ်မြို့ပြနိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ချိန်မှာ သာသနာတော် သက္ကရာဇ် ၂၀၀ ကျော်ကာလဟု ဘုရားသမိုင်းတွင် ဖော်ပြထားရာ ဘီစီ ၂၉၃ ကာလဖြစ်ရာ ဤကာလတွင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့သည် ဗန်းမော်နယ်တွင် အင်အားကောင်းစွာ အခြေချ နေထိုင်နေပြီဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

အဆိုပါ စစ်တမ်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဘုရားစေတီ သမိုင်းများကို တိုက်ဆိုင်စစ်ဆေးရန် ရှမ်းသမိုင်း မှတ်တမ်းများ ကို ဆက်လက် လေ့ရာရာတွင် မိုးမိတ်ရာဇဝင်တော် သစ်ကျမ်းနှင့် ဇမ္ဗူ့ဒီပဥဆောင်းကျမ်းတို့တွင် ဆက်စပ်သည့် သမိုင်းမှတ်တမ်းများ ပါရှိသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

ထို့အတူ ကုန်းဘောင်မင်းဆက် ရာဇဝင်တော် ကျမ်းတွင်လည်း ဆက်စပ်သည့် သမိုင်းမှတ်တမ်းများ ပါရှိသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

အထူးသဖြင့် မိုးညှင်း၊ မိုးကောင်း၊ ကလေး၊ သောင်သွပ်၊ ဝန်းသိုတို့တွင် အုပ်ချုပ်သည့် ရှမ်းမင်းရိုးတို့၏ ဇစ်မြစ်ကို အဆိုပါသမိုင်း မှတ်တမ်းများက ဖော်ပြကြသည်ကို တွေ့ရပေသည်။

ရှမ်းနီဘုရင်နဲ့ စစ်သူကြီးများ စစ်တိုက်ထွက်ရန်သွားစဉ်

ထိုမှတ်တမ်းများကလည်း ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်း တိုင်းရင်းသားများသည် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်း အထက်ပိုင်း၊ ကဘော်ချိုင့် ဝှမ်းဒေသ၊ ကချင်ပြည်နယ် အတွင်းရှိ သံလမ်းရိုးနှင့် ဧရာဝတီမြစ်ရိုး ဒေသများတွင် ခရစ်တော်မပေါ်မီကာလ ကတည်းက မြို့ရွာတည်ထောင်၍ နေထိုင် ခဲ့ကြသည်ကို ဖော်ပြထားပေသည်။

ထို့ကြောင့် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများ သည် ခရစ်‌တော်မပေါ်မီ ကာလကပင် ယဥ်ကျေးမှုမြင့်မားသည့် လူမျိုးကြီးအဖြစ် ခိုင်ခိုင်မာမာ ရပ်တည်နေနိုင် ခဲ့ပြီဟု သုံးသပ်ရပေသည်။

ဤစစ်တမ်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဘုရားစေတီ သမိုင်းများအရ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများ၏ အထက်မြန်မာပြည်သို့ ဝင်ရောက်အခြေချ နေထိုင်မှုနှင့် မြို့ပြ နိုင်ငံငယ်များ တည်ထောင်အုပ်ချုပ်မှုသည် ဘီစီ ၈၀၀-၂၇၀ အတွင်း ကာလဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ဘီစီ ၈၀၀ ခန့်တွင် အဆိုပါ တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများသည် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်း အထက်ပိုင်းနှင့် ကဘော်ချိုင်းဝှမ်းဒေသသို့ ဝင်ရောက်နေထိုင်လာခဲ့ကြသည်ကို သောင်သွပ် စစ်တမ်းအရ သိရှိနိုင် ပေသည်။

ဘီစီ ၈၀၀ ခန့်က စတင်အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြသည့် တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကား ပြောသည့် ရှမ်း တိုင်းရင်းသား များသည် (၂၅၆)နှစ်အကြာ ဘီစီ ၅၄၄ တွင် သောင်သွပ်မြို့ပြနိုင်ငံကို ထူထောင် နိုင်ခဲ့ကြသည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ထို့နောက် ပိုမို အင်အားတောင့်တင်းလာသဖြင့် (၉၂)နှစ်အကြာတွင် ခမ်းပတ်မြို့ပြနိုင်ငံကို ဆက်လက် ထူထောင် နိုင်ခဲ့သည်ဟူ၍ပါ သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများဖြစ်လာမည့် တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများသည် ချင်းတွင်း မြစ်ဝှမ်းအထက်ပိုင်းနှင့် ကဘော်ချိုင့်ဝှမ်းဒေသတွင်ပင် ဘီစီ၅၄၄တွင် သောင်သွပ်မြို့ပြနိုင်ငံကို တည်ထောင်ခဲ့ ကြပြီဆိုလျှင် ကချင်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ ဒေသများတွင်လည်း ထိုကာလလောက်ကစ၍ ပြန့်နှံ့ နေထိုင်ကြလိမ့်မည် ဟု ဆက်စပ်ယူဆနိုင်ပါသည်။

အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ထိုကဲ့သို့ ပြန့်နှံ့စွာ နေထိုင်လာခဲ့ ခြင်းကြောင့် ဘီစီ ၄၇၁ တွင် မိုးညှင်းမြို့ပြနိုင်ငံကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပါသည်။ မိုးညှင်းမြို့ပြနိုင်ငံကို ထူထောင်အပြီး နှစ်ပေါင်း (၁၇၈) နှစ် အကြာ ဘီစီ ၂၉၃ တွင် စမ္ပာနဂိုရ်မြို့ပြနိုင်ငံကို ဗန်းမော်နယ်တွင် လည်းကောင်း၊ နှစ်ပေါင်း(၁၉၂)အကြာ ဘီစီ ၂၇၉ တွင် စည်ခမ်းမြို့ပြ နိုင်ငံကိုလည်းကောင်း အင်းတော်ကြီးဒေသတွင်လည်းကောင်း ဆက်လက် ထူထောင်နိုင်ခဲ့ သည်ဟု သုံးသပ်နိုင်ပေသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် အဆိုပါ တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသား များ၏ ဆင်းသက်ပြန့်ပွားလာသည့် သမိုင်းစဥ်တွင် အိန္ဒိယနှင့် ပတ်သက်သော အကြောင်းအရာအချို့ကို ခေတ်ပြိုင် မှတ်တမ်းသဘောမျိုးဖြင့် ထည့်သွင်းဖော်ပြလေ့ရှိသည်ကို စစ်တမ်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဘုရားစေတီသမိုင်းများ တွင် တွေ့ရှိရသည်။

ဤအချက်သည် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာမည့် အဆိုပါ တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကား ပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများနှင့် အိန္ဒိနိုင်ငံအတွင်းရှိ မြို့ပြနိုင်ငံများအကြားတွင် လူမှုစီးပွားဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုများ ရှိနေ သည်ကို ဖော်ပြနေပေသည်။

အထူးသဖြင့် အုပ်ချုပ်ရေး၊ တရားစီရင်ရေးနှင့် စာပေအပိုင်းတွင် မိမိတို့ထက် များစွာဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်နေပြီ ဖြစ်သော မဇ္ဈိမတိုင်းခေါ် အိန္ဒိယနိုင်ငံအတွင်းရှိ မြို့ပြနိုင်ငံသားများကို ဆရာတင်ခဲ့ရလိမ့်မည်ဟုလည်း သုံးသပ်ရ ပေသည်။

တစ်ခါတစ်ရံတွင် အိန္ဒိယကလာသည့် လူမျိုးများက အုပ်ချုပ်သူအနေဖြင့် လာရောက်အုပ်ချုပ်မှု ရှိခဲ့ပြီး ၎င်းမင်းဆက်ကို ဒေသခံ တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများက ဆက်ခံ အုပ်ချုပ်သည် ဟူ၍လည်း သုံးသပ်နိုင်ပါသေးသည်။

ဤအချက်အလက်များနှင့် ပတ်သက်၍မူ ခေတ်ပြိုင် မှတ်တမ်းများနှင့် မြေပေါ်မြေအောက် အထောက် အထားများကို ဖော်ပြမည့်အခန်းတွင် ဆက်လက် ဖော်ပြသွားပါမည်။

ဤအပိုင်းကို ခြုံငုံ၍သုံးသပ်ရလျှင် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်း အထက်ပိုင်းဒေသများ၊ ကဘော်ချိုင်းဝှမ်းဒေသများ၊ ကချင်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ သံလမ်းရိုးနှင့် ဧရာဝတီမြစ်ရိုး ဒေသများတွင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ ဖြစ်လာကြမည့် တိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကားပြောသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများသည် ခရစ်တော်မပေါ်မီ ကာလကပင် အင်အား ကြီးမားစွာ ပြန့်နှံ့နေထိုင်နေသည်သာမက မြို့ပြနိုင်ငံများပါ ထူထောင်နိုင်သည်အထိ ယဥ်ကျေးမှုမြင့်မားနေပြီဟူ၍ သုံးသပ်တင်ပြလိုက်ရပါသည်။ ။

ကျမ်းကိုး-

၁။ ခေမိန္ဒ၊ ဦး(အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ)။ မိုးမိတ်ရာဇဝင်တော်သစ်။ ၁၉၄၈။ ပဒေသရာဇ်ပုံနှိပ်တိုက် ။ တောင်ကြီးမြို့။

‌၂။ ဂျေအက်စ်ဖာနီဗဲလ်၊ ‌‌‌ဒေါက်တာ(သတိုးသီရိသုဓမ္မ)နှင့် ဒေါက်တာဖေမောင်တင်။ ဇမ္ဗူ့ဒီပဥဆောင်းကျမ်း။ ၁၉၆၀။ စာပေဗိမာန်ပုံနှိပ်တိုက်။ ရန်ကုန်။

၃။ တိုးလှ၊ ‌ဒေါက်တာ။ ချင်းတွင်းမြစ်သာမူးဧရာ။ ၁၉၉၅။ ဒေါ်ချီ မုံရွာအော့ဖ်စက်။ ရန်ကုန်။

၄။ မှူး၊ ဦး(တောင်ပိုင်မြို့ဝန်)။ အုန်းဘောင်မင်းဆက်ရာဇဝင်တော်။ www.Shanyoma. org။

၅။ ရွှေထီးဣန္ဒရာ။ ဗန်းမော်မြို့ ရွှေကျီးနားနှင့် သိမ်တော်ကြီးဘုရားသမိုင်း။ ၁၃၂၉ခု။ တက်နေလင်းပုံနှိပ်တိုက်။ မန္တလေး။

၆။သိန်းညွန့်၊ ဦး(ဆရာ)။ အင်းတော်ကြီးအတ္ထုပ္ပတ္တိနှင့် ရွှေမဉ္ဇူဘုရားသမိုင်း(ရှမ်းဘာသာမှ မြန်မာဘာသာပြန်)။

၇။ Than Tun, The Royal Orders of Burma, A.D.1598-1648,Vol.1, Kyoto, The Center for Southeast Asian Studies(CSEAS),Kyoto University,1983.

ဆက်စပ်လေ့လာသည့်စာအုပ်များ-

1. G.W.DAWDON, I.C.S., BURMA GAZETTEER; THE BHAMO DISTRICT,SUPERINTENDENT, GOVT. PRINTING AND STATY.,UNION OF BURMA, RANGOON,1960.

2. G. E. R. GRANT BROWN, I.C.S., BURMA GAZETTEE; UPPER CHINDWLN DISTRICT, SUPERINTENDENT, GOVT. PRINTING AND STATY., UNION OF BURMA RANGOON,1960.

ပရီးမီးယားလိဂ်အသင်း ကစားသမားများကိုတွေ့ရစဉ်

: By cni; Category: ဆောင်းပါး; Hits: 653

CNI Sport News

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ သြဂုတ် ၁၂

၂၀၂၃-၂၄ ရာသီ ပရီးမီးယားလိဂ်ပြိုင်ပွဲဟာ စတင်နေပြီဖြစ်ပြီး ချန်ပီယံဖြစ်ဖို့ ခန့်မှန်းချက်တွေကလည်း ထွက်ပေါ် နေခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

ရာသီသစ် မတိုင်ခင်မှာ ထိပ်တန်း အသင်းကြီးတွေအပြင်၊ အလယ်အလတ် အသင်းတွေကလည်း ပြင်ဆင်မှု ကြီးကြီးမားမား ပြုလုပ်ခဲ့တာပါ။

ယေဘုယျ ဆန်ဆန်ပြောရရင် ပရီးမီးယားလိဂ် ချန်ပီယံဆုကို ရယူနိုင်ဖို့အတွက် လက်ရှိအချိန်မှာ အသင်း ၂၀ စလုံး အတွက် အခွင့်အရေးရှိနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒါပေမယ့် ပွဲစဉ်အရေအတွက် များလာတာနဲ့အမျှ ချန်ပီယံဆုကို ရယူနိုင်ဖို့အတွက် အပြိုင်အဆိုင်ဖြစ်လာတဲ့ အသင်းတွေဟာ လက်ချိုးပြီး ရေတွက်လို့ ရပါတယ်။

အဲ့ဒါကြောင့်လည်း လက်စတာအသင်း ရယူခဲ့တဲ့ နောက်ပိုင်း ချန်ပီယံဆုဟာ ထိပ်တန်းအသင်းကြီးတွေ အတွက် သာဖြစ်ပြီး အခုနောက်ပိုင်းနှစ်တွေမှာ မန်စီးတီးအသင်းကသာ ဒီဆုဖလားကို ကြီးစိုးထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မန်စီးတီးအသင်းကို တွေ့ရစဉ်

အခုနှစ်အတွက်လည်း မန်စီးတီးအသင်းကပဲ ချန်ပီယံဆုရယူဖို့ ရေပန်းစားနေတာပါ။

ပရီးမီးယားလိဂ်မှာ ကစားခဲ့တဲ့ ကစားသမားဟောင်းတွေ အများအပြားရဲ့ ခန့်မှန်းချက်တွေကို ကြည့်မိခဲ့တာမှာ မန်စီးတီးအသင်းကသာ ဆုဖလားကို ဆက်ထိန်းသွားမယ်လို့ သုံးသပ်ထားကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒါကလည်း မန်စီးတီးအသင်းရဲ့ လက်ရှိ အသင်းလူစာရင်း၊ ထွက်ခွာသွားတဲ့ ကစားသမားစာရင်းနဲ့ ပြန်လည် ဖြည့်တင်းခဲ့တဲ့ ကစားသမားစာရင်းကို ကြည့်ပြီး သုံးသပ်ကြတာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

မန်စီးတီးအသင်းကို ကြည့်ရမယ်ဆိုရင် ပြီးခဲ့တဲ့ရာသီက ဆုဖလား ၃ လုံး ရယူနိုင်ခဲ့တာမှာ အဓိက အရေးပါတဲ့ ဂန်ဒိုဂန်နဲ့ မာရက်ဇ်တို့ကို ဆုံးရှုံးခဲ့ရပေမယ့် ကိုဗာဆစ်နဲ့ ဂျီဗာဒီယောလ်တို့ကို ဖြည့်တင်းထားခဲ့တာပါ။

မန်စီးတီးအသင်းဟာ ဂန်ဒိုဂန် နေရာမှာ အစားထိုးဖို့ ကိုဗာဆစ်ကို ခေါ်ယူခဲ့တာဖြစ်ပြီး ခရိုအေးရှား ကစားသမား ဟာ ရီးရယ်လ်၊ ချယ်လ်ဆီးအသင်းတို့နဲ့ ချန်ပီယံလိဂ်ဖလား ရယူထားနိုင်ခဲ့တဲ့ သူဖြစ်လို့ အင်အားနည်းစရာ မရှိတာ ဖြစ်ပါတယ်။

နည်းပြ ဂွာဒီယိုလာဟာ ခံစစ်ပိုင်းအတွက်လည်း ဂျီဗာဒီယောလ်ကို ခေါ်ယူခဲ့လို့ ခံစစ်က ပိုတောင့်တင်း သွားခဲ့ပါ တယ်။

မာရက်ဇ်နေရာကို အစားထိုးဖို့ ကစားသမားသစ်တွေ ရှာဖွေနေပေမယ့် လက်ရှိအသင်းမှာ သူ့နေရာ အစားထိုးနိုင် တဲ့ လူငယ်ကစားသမားတွေရှိတာကြောင့် မန်စီးတီးအသင်းဟာ ကြီးကြီးမားမား ပြောင်းလဲသွားခြင်း မရှိပါဘူး။

မန်စီးတီးအသင်းဟာ ရာသီအစကို အနည်းငယ် အထနှေးတက်ပေမယ့် အချိန်တန်ရင် ဆုဖလားကိုင်မြှောက် နေတဲ့အတွက် ချန်ပီယံဆုကို ရယူဖို့ ရေပန်းအစားဆုံး အသင်းအဖြစ် ရှိနေတာပါ။

အာဆင်နယ်အသင်းကို တွေ့ရစဉ်

မန်စီးတီးအသင်းရဲ့ အနောက်မှာ ချန်ပီယံဖြစ်ဖို့ ရေပန်းအစားဆုံး ဒုတိယနေရာမှာ ရှိနေတာက အာဆင်နယ် အသင်းဖြစ်ပါတယ်။ အာဆင်နယ်အသင်းဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ရာသီက ဆုဖလားရယူဖို့ နီးစပ်ခဲ့တဲ့ အနေအထားကနေ လက်လွှတ်ခဲ့ရတဲ့ အမှားတွေကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ပြီး ရာသီသစ်ကို အားထည့်ထားတာပါ။

အာဆင်နယ်အသင်း ခေါ်ယူခဲ့တဲ့ ဒီကလန်ရိုက်စ်၊ တင်ဘာနဲ့ ဟာဗက်ဇ်တို့ဟာ တကယ်ကို ကောင်းမွန်တဲ့ ကစားသမားတွေဖြစ်ပြီး အသင်းလိုအပ်နေတဲ့ နေရာတွေနဲ့ ကွက်တိကျနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

အာဆင်နယ်အသင်းရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည် ဘယ်လောက် ကောင်းမွန်လာလဲဆိုရင် မန်စီးတီးအသင်းနဲ့ ကွန်မြူနတီ ဒိုင်း ပွဲစဉ်ကို ကြည့်ပြီး သိနိုင်ပါတယ်။

ကစားသမားသစ်တွေနဲ့ အဟောင်းတွေဟာ အကောင်းဆုံး တွဲဖက်ကစားနိုင်ခဲ့ပြီး နည်းပြ အာတီတာ ပုံဖော်ခဲ့တဲ့ ကစားကွက်အတိုင်း အံ့ဝင်ခွင်ကျကစားကာ မန်စီးတီးအသင်းကို ဒုက္ခပေးနိုင်ခဲ့တာပါ။

အရင် အာဆင်နယ်လို မဟုတ်တော့ဘဲ ပြောင်းလဲလာတဲ့ ကစားပုံတွေ၊ စိတ်ဓါတ်တွေနဲ့ နိုင်လိုစိတ်တွေကြောင့် လည်း ဂန်းနားတို့ဟာ ပရီးမီးယားလိဂ် ဆုဖလားရယူနိုင်ဖို့ ဒုတိယရေပန်း အစားဆုံးနေရာမှာ ရှိနေတာဖြစ်ပါတယ်။

အချက်အလက်တွေအရ ယူနိုက်တက်အသင်းဟာ မန်စီးတီး၊ အာဆင်နယ် အသင်းတို့ရဲ့နောက် တတိယရေပန်း အစားဆုံး အသင်းအဖြစ် ရပ်တည်နေခဲ့တာပါ။

ယူနိုက်တက်အသင်းကို တွေ့ရစဉ်

ယူနိုက်တက်အသင်းဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ရာသီက နည်းပြ အဲရစ်တန်ဟတ် လက်အောက်မှာ အကောင်းဆုံးပုံစံရခဲ့ပြီး ဒါကို အခုနှစ်ရာသီမှာလည်း ဆက်ပြီး သယ်ဆောင်နိုင်ဖို့ လုပ်ဆောင်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ယူနိုက်တက်အသင်းဟာ ရာသီသစ်မတိုင်ခင် အသင်းရဲ့ဂိုးပေါက်ကို ဆယ်စုနှစ်ကျော် တာဝန်ယူခဲ့တဲ့ ဂိုးသမား ဒီဂီယာကို လက်လွှတ်ခဲ့သလို အီလန်ဂါနဲ့ တဲလက်စ်တို့ကိုလည်း ရောင်းချခဲ့တာပါ။

ဒါ့အပြင် မက်ဂွဲယား၊ ဗန်ဒီဘိခ်၊ ဖရက်ဒ်တို့ကိုလည်း ရောင်းချနိုင်ဖို့ လုပ်ဆောင်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မန်ချက်စတာကလပ်ဟာ ကွင်းလယ်အတွက် မေဆန်မောင့်၊ ဂိုးသမား နေရာအတွက် အိုနာနာနဲ့ တိုက်စစ်မှူး နေရာအတွက် ဟော့ဂျ်လန်းတို့ကို ခေါ်ယူခဲ့တာပါ။

ယူနိုက်တက်အသင်းဟာ အပြောင်းအရွှေ့ မပိတ်ခင်မှာ နောက်ထပ် ကစားသမားတွေကို ခေါ်ယူသွားဖို့ ရှိပေမယ့် ကစားသမားတွေကို အရင်ရောင်းချဖို့ လုပ်ဆောင်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ယူနိုက်တက် အသင်းအနေနဲ့ ပရီးမီးယားလိဂ်ဖလားကို ရယူချင်တယ်ဆိုရင် မနှစ်ကလို အသင်းကြီးတွေနဲ့ ကစားခဲ့ တဲ့ အဝေးကွင်းပွဲတွေမှာ ရလဒ်မကောင်းတာနဲ့ တိုက်စစ်ပိုင်းက ဂိုးသွင်းခွင့်တွေကို အသုံးချနိုင်ဖို့ လိုအပ်နေတာပါ။

ဒီအချက်တွေကို ပြင်ဆင်နိုင်ခဲ့ရင် ယူနိုက်တက်အသင်းဟာ ချန်ပီယံဆုကို စိန်ခေါ်နိုင်ဖို့ ရှိနေပါတယ်။

ပြီးခဲ့တဲ့ရာသီက ချန်ပီယံလိဂ်ဝင်ခွင့်နဲ့ပါ လွဲချော်ခဲ့တဲ့ လီဗာပူးလ်အသင်းကတော့ ချန်ပီယံဖြစ်ဖို့ ရေပန်းအစားဆုံး စတုတ္တနေရာမှာ ရပ်တည်နေတာပါ။

လီဗာပူးလ်အသင်းဟာ ရာသီသစ် မစခင်ကတည်းက အဓိက ကစားသမား အများအပြားကို ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီး ဒီထဲမှာ ကွင်းလယ် ကစားသမားတွေဖြစ်တဲ့ မီလ်နာ၊ ဟန်ဒါဆန်နဲ့ ဖာဘင်ဟိုတို့လို အရေးပါတဲ့ ကစားသမားတွေ ပါဝင် သွားခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

ကစားသမား ပြန်လည်ဖြည့်တင်းမှု အပိုင်းမှာ ကွင်းလယ် ကစားသမားတွေဖြစ်တဲ့ မက်အယ်လစ္စတာ၊ ဆာဘော့ဇ် လိုင်းနဲ့ ကိုင်စီဒိုတို့ကို ခေါ်ယူခဲ့တာပါ။

လီဗာပူးလ်အသင်းရဲ့ဒီရာသီ အပြောင်းအရွှေ့ လှုပ်ရှားမှုတွေအပေါ် ဝေဖန်မှုတွေရှိခဲ့ပေမယ့် ချန်ပီယံဆုအတွက် စိန်ခေါ်နိုင်မယ်ဆိုတာ သံသယရှိစရာ မရှိပါဘူး။

ဒါပေမယ့် မန်စီးတီး၊ အာဆင်နယ်နဲ့ ယူနိုက်တက်အသင်းတို့နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ရင်တော့ လီဗာပူးလ်အသင်းဟာ လက်ရှိ အချိန်မှာ အနည်းငယ် အားနည်းနေတာတော့ အသေအချာပါပဲ။

ပြီးခဲ့တဲ့ရာသီက ရလဒ်ဆိုးတွေနဲ့အတူ အမှတ်ပေးဇယား အဆင့် ၁၂ နေရာမှာ ရပ်တည်နိုင်ခဲ့တဲ့ ချယ်လ်ဆီးအသင်း ကတော့ ဒီရာသီမှာ နည်းပြသစ် ပိုချက်တီနိုကို ခန့်အပ်ပြီး အသင်းကို ပြန်လည်တည်ဆောက်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ချန်ပီယံလိဂ်ဖလား ရယူနိုင်ခဲ့တဲ့ အဓိက ကစားသမား အများအပြားကို ထွက်ခွာခွင့်ပေးခဲ့ပြီး နည်းပြပိုချက်တီနိုဟာ ကစားသမားသစ်တွေကို ခေါ်ယူကာ အသင်းမှာရှိနေတဲ့ ကစားသမားဟောင်းတွေနဲ့ တွဲဖက်ပြီး သူလိုချင်တဲ့ ပုံစံ အတိုင်း ရအောင် လုပ်ဆောင်နေတာကို မြင်တွေ့ရပါတယ်။

ချယ်လ်ဆီးအသင်းဟာ ဒီရာသီ ဥရောပပြိုင်ပွဲ မယှဉ်ပြိုင်ရတာက အပေါ်က အသင်း ၄ သင်းထက် အားသာချက် ရှိပေမယ့် ချန်ပီယံဆုရယူနိုင်ဖို့ ရေပန်းစားတဲ့ အနေအထားမှာတော့ မန်စီးတီး၊ အာဆင်နယ်၊ ယူနိုက်တက်နဲ့ လီဗာပူးလ်အသင်းတို့ရဲ့ အနောက်မှာသာ ရပ်တည်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

၉ လကျော်ကြာ ယှဉ်ပြိုင်ရမယ့် ပရီးမီးယားလိဂ် ပြိုင်ပွဲကြီးမှာ လက်ရှိချန်ပီယံ မန်စီးတီးအသင်းကပဲ ရေပန်းစား နေတဲ့အတိုင်း ချန်ပီယံဆုကို ဆက်ထိန်းနိုင်မလား၊ တခြားအသင်းတွေက မန်စီးတီးအသင်းကို ကျော်ဖြတ်ပြီး ချန်ပီယံဆုကို ရယူသွားနိုင်မလားဆိုတာ စောင့်ကြည့်ရတော့မှာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

: By CNI; Category: ဆောင်းပါး; Hits: 648

CNI Article

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ သြဂုတ် ၁၃

အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန၏ ဒုဝန်ကြီး ဗစ်တိုးရီးယား နျူလန် (Victoria Nuland) သည် နိုက်ဂျာသို့ သွားရောက်ခဲ့ပြီး သမ္မတနန်းတော်တွင် နေအိမ်အကျယ်ချုပ်ဖြင့် ဖမ်းဆီးခံထားရသည့် သမ္မတဟောင်း မိုဟာမက် ဘာဇုမ်း (Mohamed Bazoum) နှင့်တွေ့ဆုံရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။

သို့သော် သူ့တောင်းဆိုချက်သည် ပယ်ချခံခဲ့ရပြီး နီယာမေမြို့တော်တွင် အာဏာသိမ်း ခေါင်းဆောင်အချို့နှင့်သာ တွေ့ဆုံခဲ့ရသည်။

အာဏာသိမ်း ခေါင်းဆောင်များအနေဖြင့် ဘာဇုမ်းကို အာဏာပြန်လည် အပ်နှင်းရန် ပြောကြားခဲ့သလို နိုက်ဂျာ အား ထောက်ပံ့မှုများကို ရပ်တန့်သွားမည်ဟု နျူလန်က ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။

နျူလန်သည် မည်သည့် အောင်မြင်မှုမျှ မရခဲ့ဘဲ နိုက်ဂျာမှ ပြန်လည်ထွက်ခွာခဲ့သော်လည်း စစ်ရေးအရ အရေးယူ မည့် ခြိမ်းခြောက်မှု အငွေ့အသက်များကို ချန်ထားခဲ့သည်။ ထို့အတူ အနောက်အာဖရိကနိုင်ငံများ စီးပွားရေးအဖွဲ့ (ECOWAS) ကလည်း နိုက်ဂျာကို စစ်ရေးအရ ကြားဝင်စွက်ဖက်မည်ဟု ခြိမ်းခြောက်ထားသည်။

အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန၏ ဒုဝန်ကြီး ဗစ်တိုးရီးယား နျူလန်ကိုတွေ့ရစဉ်

ထို့ကြောင့် နိုက်ဂျာတွင် ECOWAS သို့မဟုတ် အမေရိကန်နှင့် ပြင်သစ်တပ်များက စစ်ရေးအရ ကြားဝင်မည်လော သို့မဟုတ် ECOWAS ၊ အမေရိကန်နှင့် ပြင်သစ်တို့ ပူးပေါင်းပြီး စစ်ရေးအရ ကြားဝင်မည်လော ဟူ၍ မေးခွန်းများ ထွက်ပေါ်ခဲ့သည်။

နိုက်ဂျာတွင် အာဏာသိမ်းခဲ့သည့် ခေါင်းဆောင်အများစုသည် အမေရိကန်၏ စစ်သင်တန်းများ လေ့ကျင့်သင်ကြား မှုကို ခံယူခဲ့သူများဖြစ်ပြီး အမေရိကန်သည် တပ်ဖွဲ့ဝင် ၁၅၀၀ ခန့်ကို နိုက်ဂျာတွင် ဖြန့်ကြက်ချထားသည်။

နိုက်ဂျာကမူ နိုင်ငံအတွင်းရှိ ပြင်သစ်တပ်ဖွဲ့ဝင် ၁၁၀၀ ခန့်ကို ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းရန် တောင်းဆိုခဲ့သော်လည်း ပြင်သစ်က ရုပ်သိမ်းခဲ့ခြင်း မရှိပေ။

နိုက်ဂျာစစ်ခေါင်းဆောင်များသည် အမေရိကန်တပ်များကို နိုင်ငံအတွင်းမှ ထွက်ခွာရန် အမိန့်ပေးခဲ့ခြင်း မရှိသော် လည်း အခြေအနေသည် ပိုမိုဆိုးရွားလာပါက နိုက်ဂျာမှ အမေရိကန်တပ်များ ထွက်ခွာရဖွယ်ရှိသည်။

နိုက်ဂျာသည် ကမ္ဘာ့အဆင်းရဲဆုံး နိုင်ငံများထဲတွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ အဓိက သယံဇာတမှာ ယူရေနီယံ တူးဖော်သည့် သတ္တုတွင်းများ ဖြစ်သည်။ သို့သော် ထိုသတ္တုတွင်းအများစုကို ပြင်သစ်ကုမ္ပဏီများက ပိုင်ဆိုင်ထားသည်။

ယခုအခါတွင်မူ နိုက်ဂျာသည် ရေနံများကိုလည်း အသင့်အတင့် ထုတ်လုပ်နေပြီး တစ်ရက်လျှင် ရေနံစည်ပေါင်း ၁၄၀၀၀ ခန့် ထုတ်လုပ်ကာ ထိုရေနံအားလုံးကို ပြည်တွင်းမှာပင် အသုံးပြုခဲ့သည်။

နိုက်ဂျာတွင် လျှပ်စစ်ဓာတ်အား စုစုပေါင်း၏ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းကို နိုက်ဂျီးရီးယားက ထောက်ပံ့ပေးထားခြင်း ဖြစ် သည်။ သို့သော် နိုက်ဂျာတွင် အာဏာသိမ်းမှု ဖြစ်ပွားပြီးနောက်ပိုင်း နိုက်ဂျီးရီးယားသည် နိုက်ဂျာသို့ လျှပ်စစ် ဓာတ်အား ထောက်ပံ့မှုကို ရပ်နားခဲ့သည်ဟု သတင်းများ ထွက်ပေါ်ခဲ့သည်။

နိုက်ဂျာရှိ သတ္တုတွင်းများကိုတွေ့ရစဉ်

လက်ရှိတွင် နိုက်ဂျာ၏ လေပိုင်နက်မှာ ပိတ်ထားပြီး နိုင်ငံအတွင်းရှိ လမ်းမများကို ပိတ်ထားသည်။ အစားအစာ၊ ဆေးဝါးနှင့် အခြားပစ္စည်းများ တင်သွင်းဝယ်ယူမှုကိုလည်း ပိတ်ပင်ထားသည်။

ထိုအခြေအနေကြောင့် ထောက်ပံ့မှုများ ရပ်ဆိုင်းကာ နိုင်ငံအတွင်း လူသားချင်းစာနာ ထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်း ဖြစ်လာနိုင်မည့် စိုးရိမ်မှုများကို မြင့်တက်စေခဲ့သည်။

ECOWAS သည် စစ်ရေးအရ ကြားဝင်မည်ဟု ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သော်လည်း ၎င်း၏အဖွဲ့ဝင် ၁၅ နိုင်ငံစလုံးက စစ်ရေး ဖြင့် ဖြေရှင်းမည့် အခြေအနေကို သဘောတူခဲ့ခြင်း မရှိပေ။
ထို့ကြောင့် နိုက်ဂျာအတွက် စစ်ရေးခြိမ်းခြောက်မှုအရှိဆုံး နိုင်ငံများမှာ အမေရိကန်နှင့် ပြင်သစ်ဖြစ်သည်။

အဆိုပါ နှစ်နိုင်ငံစလုံးသည် နိုက်ဂျာနိုင်ငံအတွင်း ဖြန့်ကြက်ထားသည့် ၎င်းတို့၏ စစ်အင်အားကို တိုးမြှင့်ဖွယ်ရှိနေ သည်။

နိုက်ဂျာရှိ အမေရိကန်တပ်များသည် အမေရိကန်စစ်တပ်၏ အာဖရိက စစ်ဌာနချုပ် (AFRICOM) ၏ အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် ရှိသည်။

ထို့ပြင် နိုက်ဂျာရှိ အမေရိကန်တပ်ဖွဲ့ဝင်များသည် အကြမ်းဖက်မှု တိုက်ဖျက်ရေးအတွက်သာ စစ်ဆင်ရေးများ ပြုလုပ်ခွင့် ရှိသည်။ အမေရိကန်တပ်များကို လက်ခံထားသည့် နိုင်ငံ၏ ပြည်တွင်းရေးကို အမေရိကန်တပ်များ အနေဖြင့် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခွင့် မရှိပေ။

နိုက်ဂျာနိုင်ငံရဲ့ မြေပုံကိုတွေ့ရစဉ်

ထိုအချက်သည် ဝါရှင်တန်အတွက် ခေါင်းခဲရမည့် အချက်ဖြစ်သည်။ အမျိုးသားလုံခြုံရေးအတွက် အရေးပေါ်ကိစ္စ ရပ်မျိုး မရှိဘဲ၊ အမေရိကန်တပ်များသည်လည်း ခြိမ်းခြောက်ခံရသည့် အခြေအနေမျိုး မဟုတ်ပါက စစ်ရေးအရ ကြားဝင်စွက်ဖက်နိုင်မည် မဟုတ်ပေ။

အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး အန်တိုနီဘလင်ကင်(Antony Blinken) နှင့် ၎င်း၏လက်ထောက် နျူလန်တို့ကမူ နိုက်ဂျာတွင် ရုရှား၏ ဝဂ်နာကြေးစား စစ်သားအုပ်စုများ လှုပ်ရှားလာမည့်အရေးကို စိုးရိမ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ သည်။

လက်ရှိအချိန်ထိ နိုက်ဂျာတွင် ဝဂ်နာတပ်ဖွဲ့များ မရှိသေးသော်လည်း ဝဂ်နာအုပ်စု၏ အကြီးအကဲ ယက်ဗ်ဂျီနီ ပရီဂိုဇင် (Yevgeny Prigozhin) ကမူ နိုက်ဂျာ၌ ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် အာဏာသိမ်းမှုကို ထောက်ခံကြောင်း ပြောကြား ခဲ့ပြီး နိုက်ဂျာအတွက် ဝဂ်နာတပ်ဖွဲ့၏ ဝန်ဆောင်မှုများကို ကမ်းလှမ်းခဲ့သည်။

ဝဂ်နာတပ်ဖွဲ့ဝင်များသည် လက်ရှိတွင် မာလီ၊ ဆူဒန်၊ ဗဟိုအာဖရိက သမ္မတနိုင်ငံနှင့် လစ်ဗျားနိုင်ငံများတွင် လှုပ်ရှားနေသည်။ ထိုနိုင်ငံများအနက် မာလီသည် ECOWAS ၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။

နိုက်ဂျာသည် အာဖရိကတွင် စစ်အင်အား အနည်းဆုံး နိုင်ငံများထဲတွင် ပါဝင်သည်။ နိုက်ဂျာလေတပ်တွင် ရုရှား လုပ် Su-25 တိုက်လေယာဉ် နှစ်စင်းနှင့် ရဟတ်ယာဉ် အနည်းငယ်သာရှိသည်။

လက်ရှိတွင် နိုက်ဂျာ၊ မာလီနှင့် ဘာကီနာဖာဆိုတို့တွင် လှုပ်ရှားနေသည့် ဂျီဟတ်အုပ်စုများရှိနေပြီး အချို့ ဂျီဟတ် အုပ်စုများသည် အယ်ကေဒါနှင့် အိုင်အက်စ် အဖွဲ့များနှင့် ဆက်နွှယ်မှုရှိသည်။

အမေရိကန်သည် ဒီမိုကရေစီနည်းကျ ရွေးကောက်ခံရသည့် အစိုးရအဖွဲ့များနှင့် ခေါင်းဆောင်များကို ထောက်ခံခဲ့ သော်လည်း အမေရိကန်၏ အမျိုးသားလုံခြုံရေးအတွက် စစ်မှန်သည့် ခြိမ်းခြောက်မှုမျိုး မဟုတ်လျှင် စစ်ရေးအရ ကြားဝင်စွက်ဖက်မှုအတွက် အကြောင်းပြချက်ပေးရန် ခက်ခဲလှသည်။

ထို့ပြင် အမေရိကန်၏ စစ်ရေးကြားဝင်မှုသည် အာဖရိကနှင့် အခြား ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများတွင် အမေရိကန်အပေါ် ယုံကြည် လေးစားရသည့် အခြေအနေကို ဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်စေမည်ဖြစ်သည်။

အကယ်၍ အမေရိကန်သည် ပြင်သစ်နှင့် ပူးပေါင်းပြီး စစ်ရေးအရ ကြားဝင်မည်ဆိုပါက အခြေအနေ အရပ်ရပ်ကို ပိုမိုဆိုးရွား သွားစေရုံသာ ရှိသည်။

ထို့ကြောင့် အမေရိကန် အနေနှင့် နိုက်ဂျာအရေးတွင် စစ်ရေးအရ ကြားဝင်မည်လော၊ သို့မဟုတ် နိုက်ဂျာအရေးကို အာဖရိကနိုင်ငံများကိုသာ ဖြေရှင်းခွင့်ပေးမည်လောဆိုခြင်းကို သေချာစွာ စဉ်းစားဆုံးဖြတ်ရမည် ဖြစ်သည်။

Source: Asia Times

ပုံ - ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများကို တွေ့ရစဉ်

: By CNI; Category: ဆောင်းပါး; Hits: 1852

CNI Article

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ သြဂုတ် ၅

မြန်မာနိုင်ငံသည် တိုင်းရင်းသား လူမျိုးပေါင်းစုံ နေထိုင်သော တိုင်းပြည် ဖြစ်သည့်တိုင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်း သားများကိုတော့ သိရှိခြင်း နည်းလှသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများသည် ကချင်ပြည်နယ်၊ ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းနှင့် စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး အထက်ပိုင်းရှိ ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်းတွင် နေထိုင်ကြသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုကြီး ဖြစ်သည်။

ထိုဒေသများသို့ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်မှာ နှစ်ကာလများစွာ ကြာရှည်ခဲ့ပြီ ဖြစ်သည်။

သမိုင်းကြောင်း တစ်လျှောက်တွင် မြို့၊ ရွာ တည်ထောင်၍ စတင်နေထိုင်ခဲ့ကြရာမှ အစပြု၍ မြို့ပြနိုင်ငံ ငယ်များ ထူထောင်ခြင်း၊ မြို့ပြနိုင်ငံငယ်များစုပေါင်း၍ နိုင်ငံကြီးတစ်ခုအဖြစ် ထူထောင်ခြင်း စသည့် အကောင်း လောကဓံများဖြင့် စံစားခဲ့ရသကဲ့သို့ လက်အောက်ခံ ပဏ္ဏာဆက် ပြည်ထောင်များအဖြစ် ကျရောက်ခြင်း၊ အခြား သော ပြည်ထောင်များအတွင်း သွတ်သွင်း၍ နယ်မြေများဆုံးရှုံးရခြင်းဆိုသော အဆိုးလောကဓံများလည်း ခံစားခဲ့ရသည့် လူမျိုးဟု ဆို၍လည်း ရနိုင်ပါသည်။

ရှေးယခင် ရှမ်းနီ (ခမ်းတီးရှမ်း) စစ်သူကြီးများကိုတွေ့ရစဉ်

အဆိုပါ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများနှင့် ပတ်သက်သည့် သမိုင်းမှတ်တမ်းများကို ဖော်ထုတ်၍ သုတေသနပြု ရာတွင် ရှေးဟောင်းရှမ်းစာဖြင့် ရေးသားထားသည့် ပုရပိုက်များ၊ ရှေးဟောင်း တရုတ်နန်းတွင်း မှတ်တမ်းများ၊ မြန်မာ့သမိုင်း ဆိုင်ရာ မှတ်တမ်းများနှင့် အင်္ဂလိပ်ခေတ် မှတ်တမ်းများကို အခြေခံ၍ လေ့လာမှသာ ပြည့်စုံနိုင်မည် ဖြစ်သည်။

ထို့ကြောင့် သမိုင်းမှတ်တမ်းများထဲက ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားတို့၏ အကြောင်းကို လေ့လာ ဖော်ထုတ်ရာတွင် အခြေခံ ဖြစ်သည့် အမည်နာမဆိုင်ရာ ဖွင့်ဆိုမှုများကစ၍ ကြိုးစားဖော်ထုတ်တင်ပြလိုပါသည်။

မြန်မာဘာသာစကားဖြင့် “ရှမ်း”ဟု ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုခြင်းခံရသည့် တိုင်းရင်းသားမျိုး နွယ်စုကြီးသည် မိမိ ကိုယ်ကိုယ် “TAI- တိုင်း”ဟူ၍လည်းကောင်း၊ “DAI- ဒိုင်”ဟူ၍လည်းကောင်း၊ “THAI-ထိုင်း”ဟူ၍လည်း ကောင်း အသီးသီး ခေါ်ဆိုကြပါသည်။

ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့၏ နေထိုင်ပျံ့နှံ့ရာ ဒေသများကို လေ့လာကြည့်ရာတွင် တရုတ်ပြည် အနောက် တောင်ပိုင်း၊ ဗီယက်နမ်၊ လာအို၊ ထိုင်း၊ ကမ္ဘောဒီယား၊ မြန်မာနှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ အရှေ့မြောက်ပိုင်း အာသံ၊ အရူနာ ချာပရာဒေ့ရှ်ပြည်နယ်တို့တွင် နေထိုင်လျက်ရှိကြသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

ဆရာစိုင်းအောင်ထွန်း၏ History of the Shan State(From Its Origins to 1962)ကျမ်းတွင် “ရှမ်း တိုင်းရင်းသားများကို ၎င်းတို့၏ ဝတ်စားဆင်ယင်မှု အရောင်များ၊ သွားအရောင်များ၊ မင်ကြောင် ထိုးထားသည့် အ‌ရောင်များ အရ ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုသည့် အမည်အမျိုးမျိုးဖြင့် လူသိများသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ၎င်းတို့နေထိုင်ရာ ချောင်းများ၊ မြစ်များ၊ အင်းအိုင်များ၊ သစ်တောများ၊ လွင်ပြင်များ၊ တောင်ကုန်းတောင်တန်းများ၊ ချိုင့်ဝှမ်းဒေသများ၏ အမည်များဖြင့် ရည်ညွှန်း ခေါ်ဝေါ်ကြသည်” ဟူ၍ ဖော်ပြထားပါသည်။

ထိုဖော်ပြချက်အရ တိုင်းနိုင်း၊ တိုင်းဒိုင်း၊ တိုင်းလိုင်၊ တိုင်းခန္တီး၊ တိုင်းနေ၊ တိုင်းမာဝ်း စသည့် ရှမ်းမျိုးနွယ်စု အမည်များသည် ဝတ်စားဆင်ယင်မှုအရ၊ နေထိုင်ရာဒေသ၊ ရေ၊ မြေအရ ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုကြခြင်း ဖြစ်ကြောင်းကို လေ့လာ သိရှိရပါသည်။

ထို့အပြင် ရှမ်းမျိုးနွယ်စုကြီးတွင် အထက်ပါ ရည်ညွှန်းချက်များအရ မျိုးနွယ်စုခွဲများ ရှိနေသော်လည်း ၎င်းမျိုးနွယ်စုခွဲများကို မည်သည့်လူမျိုး ဖြစ်သနည်းဟု မေးကြည့်ပါလျှင် “TAI- တိုင်း”၊ “DAI- ဒိုင်”၊ “THAI-ထိုင်း” ဟူ၍လည်းကောင်း၊ “ KUN TAI- ကွန်းတိုင်း”၊ “KUN DAI- ကွန်းဒိုင်”၊ “HKUN THAI-ခွန်ထိုင်း”ဟူ၍လည်းကောင်း တူညီစွာ ဖြေဆိုကြသည်ကိုလည်း တွေ့ရမည် ဖြစ်ပါသည်။

ထိုနေရာတွင် “TAI- တိုင်း”၊ “DAI- ဒိုင်”၊ “THAI-ထိုင်း”တို့၏ အဓိပ္ပာယ်ကို သိရှိရန် လိုအပ်ပါသည်။

ဆရာတော်အရှင်သုခမိန္ဒ(တန့်ယန်း)၏ ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများ၏ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုနှင့် ဓလေ့ထုံးစံများကျမ်း တွင် “TAI- တိုင်း”၊ “DAI- ဒိုင်”၊ “THAI-ထိုင်း” တို့၏ အဓိပ္ပာယ်ကို “ယဥ်ကျေးမှု ထွန်းကားသောလူ(Social Man)၊ နိုင်ငံသား(Native)၊ လွတ်လပ်ခြင်း၊ လွတ်မြောက်ခြင်း” ဟူ၍ ဖော်ပြထားပါသည်။

ဆရာတော်၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်သည် မြေပြင်ကွင်းဆင်း လေ့လာချက်များနှင့် များစွာကိုက်ညီမှု ရှိသည်ကို တွေ့ရသည်။

ဥပမာအားဖြင့်- ရှမ်းစကားတွင် မိုးကောင်းက ရှမ်းလူမျိုး၊ ဟုမ္မလင်းက ရှမ်းလူမျိုးဟူ၍ လူကို အရပ်ဒေသနှင့် တွဲဖက်၍ ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုသည့်အခါ “TAI MONG KWANG, TAI HOMALIN” ဟူ၍ ခေါ်ဝေါ်ကြသည်ကို တွေ့ရပါ သည်။

ထို့အပြင် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများ၏ ရှေးမှတ်တမ်းများတွင် နိုင်ငံသားဟု ညွှန်းဆို ခေါ်ဝေါ်လိုသည့်အခါ နိုင်ငံအမည် နှင့် တွဲဖက်၍ မိုင်းမောနိုင်ငံသားကို “TAI MONG MAO”၊ မိုးညှင်းနိုင်ငံ သားကို “TAI MONG YANG”၊ ဇင်းမယ် (ချင်းမိုင်)နိုင်ငံသားကို “TAI CHIANG MAI”ဟူ၍ ခေါ်ဝေါ်ကြသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ၏ ရိုးရာအိမ်နတ် ပူဇော်ပသခြင်းကိုတွေ့ရစဉ်

သို့ဖြစ်၍ “TAI- တိုင်း”၊ “DAI- ဒိုင်”၊ “THAI-ထိုင်း”တို့သည် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများက မိမိကိုယ်ကိုယ် ရည်ညွှန်း ခေါ်ဝေါ်သည့် အမည်ဖြစ်ပြီး “ရှမ်း”ဆိုသည်မှာ အခြားလူမျိုးများက ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများကို ခေါ်ဝေါ်သည့် အမည်ဖြစ်သည်ဟု နားလည်ရမည် ဖြစ်ပါသည်။

“ရှမ်း”ဟူသော အမည်သည် အခြားလူမျိုးများ ခေါ်ဝေါ်သည့် စကားဟုဆိုလျှင် မည်သည့် ဘာသာစကား ရင်းမြစ် က ဆင်းသက်လာသည်ကို ဆက်လက်လေ့လာရန် လိုအပ်မည်ဖြစ်ပါသည်။

ဤတွင် ဆရာတော်ဦးခေမိန္ဒက မိုးမိတ် ရာဇဝင်တော်သစ်ကျမ်းတွင် “သာမိ ဣဿရိယ တီတိ သာမ။ သာမိ- အရှင်သခင်အဖြစ်ဖြင့်၊ ဣဿရိယ- အစိုးရတတ်၏။ ဣတိတသ္မာ- ထို့ကြောင့်၊ သာမိ- သာမိမည်၏” ဟူ၍ ဝိဂြိုလ်ပြု၍ ဖွင့်ဆိုပြထားပါသည်။

ထိုဖွင့်ဆိုချက်အရ ဆရာတော်သည် ရှမ်းဆိုသည်မှာ အရှင်သခင်အဖြစ် အုပ်ချုပ်တတ်သည့် ယဉ်ကျေးမှု အဆင့် အတန်း မြင့်မားမှုရှိသော လူမျိုးကြီးဖြစ်သည်ကို ပါဠိဘာသာဖြင့် ဖွင့်ဆိုပြခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ဤဖွင့်ဆိုချက်သည် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့၏ နန်စောနိုင်ငံ(NAN CHAO)၊ မိုင်းမောနိုင်ငံ(MONG MAO)တို့အပြင် မိုးကောင်း၊ မိုးညှင်း၊ မိုးမိတ်၊ ဗန်းမော်၊ ကလေး၊ သောင်သွပ်၊ ဝန်းသို၊ သိန္နီ၊ အုန်းပေါင်(သီပေါ)၊ ညောင်ရွှေ၊ မိုးနဲ၊ မိုးဗြဲ၊ ကျိုင်းတုံ စသည့် ပြည်ထောင်ငယ်များ တည်ထောင်အုပ်ချုပ် စိုးမိုးခဲ့ခြင်းကို ဖော်ညွှန်းနိုင်ပေသည်။

ထိုသာမဆိုသည့် ပါဠိစကားကနေ “အသမ ၊ သျာမ၊ သျံ၊ သျှမ်၊ သျှမ်း” စသဖြင့် အဆင့်ဆင့် ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။

ပုဂံခေတ် ကျောက်စာများတွင် “သျံ”ဟူ၍ ရေးထိုးခဲ့သည်ကို တွေ့ရပြီး ကုန်းဘောင်ခေတ်၊ စိန္တကျော်သူဦးသြ၏ ကဝိလက္ခဏသတ်ပုံကျမ်းတွင် “ကျိုင်းတောင်း၊ ကျိုင်းတုံ၊ မြို့မိုင်းလုံ၊ မော်တုံရှမ်းတို့ကျေး။ ရှမ်းမင်းဇလုံ၊ ရဲးရည်ယုံ၊ တိတ္ထုံ နေ့မရွေး” ဟူသော ဖော်ပြချက်အရ ကုန်းဘောင်ခေတ်ကစ၍ မျက်မှောက်ခေတ်တိုင် ရှမ်းဟု ပြောင်းလဲ၍ ရေးသား လာခဲ့သည်ကို တွေ့ရှိရသည်။

သို့ဖြစ်၍ ရှမ်းဟူသော စကားသည် သာမိဆိုသည့် ပါဠိဘာသာစကားမှ ပြောင်းလဲ ခေါ်ဆိုလာသည့် ဝေါဟာရဖြစ်၍ အခြားသော လူမျိုးများက ရှမ်းတိုင်းရင်းသားများကို ခေါ်ဆိုသည့် အမည်ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါ သည်။

မြန်မာအဘိဓာန်တွင်မူ ရှမ်းဟူသည့် ဝေါဟာရကို “ထိုင်းတရုတ်အုပ်စုဝင် ဘာသာစကား တစ်မျိုးကို ပြောဆို သော မြန်မာတိုင်းရင်းသားတစ်မျိုး။ (ရှမ်းပြည်နယ်၊ ကချင်ပြည်နယ်နှင့် ချင်းတွင်းမြစ် အထက်ပိုင်း ဒေသတို့တွင် အများအား ဖြင့် နေထိုင်သည်။)”ဟူ၍ ဖွင့်ဆိုထားသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

မြန်မာအဘိဓာန်၏ ဖွင့်ဆိုချက်တွင် ဘာသာစကားအုပ်စုနှင့် နေထိုင်ရာဒေသကို အခြေခံ၍ ဖွင့်ဆိုထားခြင်း ဖြစ်ပါ သည်။ ရှမ်းတိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုကြီးသည် ဘာသာဗေဒနှင့် သဒ္ဒဗေဒ ပညာရှင်များ၏ လေ့လာချက်အရ ထိုင်း- တရုတ်အုပ်စုဝင် ဘာသာစကားကို ပြောဆိုကြသဖြင့် ရေးသားသည့် စာပေပုံသဏ္ဌာန်ချင်း မတူညီစေကာမူ ပြော ဆိုသည့် ဘာသာစကားမှာ အများအားဖြင့် တူညီကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။

ဥပမာ- အခြေခံစားသောက်မှုဆိုင်ရာ ဝေါဟာရများ၊ ရေတွက်မှုဆိုင်ရာ ဝေါဟာရများ၊ နေထိုင်မှုနှင့် ဝတ်စား ဆင်ယင်မှုဆိုင်ရာ ဝေါဟာရများသည် ရှမ်းတိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုများအကြားတွင် ကွဲပြားမှု မရှိလှသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

မိမိအနေဖြင့် မြန်မာအဘိဓာန်ပါ နေထိုင်ရာဒေသကို အခြေခံထားသည့် ဖွင့်ဆိုချက်အရ ကချင်ပြည်နယ် နှင့် ချင်းတွင်းမြစ် အထက်ပိုင်းဒေသတို့တွင် အများအားဖြင့် နေထိုင်သည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုများထဲမှ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုကြီး၏ အကြောင်းကို အထူးပြုတင်ပြလိုပါသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုကြီးသည် အထက်က ပညာရှင်များ ဖော်ပြထားသည့် အချက်များနှင့် ကိုက်ညီသည့် ထိုင်း-တရုတ် ဘာသာစကား ပြောဆိုသည့် ရှမ်းတိုင်းရင်းသား အစုဝင်ပင် ဖြစ်ပါသည်။

မြန်မာစကားဖြင့် “ရှမ်းနီ”ဟု ရည်ညွှန်း ခေါ်ဆိုသော်လည်း ၎င်းတို့သည် နေထိုင်ရာ ဒေသကိုလိုက်၍ မိမိ ကိုယ်ကိုယ် “TAI NENG- တိုင်းနိုင်း၊ “TAI DENG- တိုင်းဒိုင်း”၊ “TAI LENG- တိုင်းလိုင်”ဟု ဗျည်းသံပြောင်းလဲ၍ ခေါ်ဆိုကြသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

ယေဘုယျအားဖြင့် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်းအထက်ပိုင်း ဖောင်းပြင်မြို့နယ်နှင့် ဗန်းမောက်မြို့နယ်၊ ပင်လည်ဘူး မြို့နယ်၊ ဝန်းသိုမြို့နယ်၊ ကောလင်းမြို့နယ်၊ ကသာမြို့နယ်၊ ထီးချိုင့်မြို့နယ်၊ အင်းတော်မြို့နယ်တို့တွင် “TAI DENG - တိုင်းဒိုင်း”ဟူ၍လည်းကောင်း၊ ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်းအထက်ပိုင်း ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်၊ ခန္တီးမြို့နယ် အပါအဝင် ကချင် ပြည်နယ် ဖားကန့်မြို့နယ်၊ တနိုင်းမြို့နယ်၊ မိုးညှင်းမြို့နယ်၊ အင်းတော်ကြီးဒေသ၊ မိုးကောင်းမြို့နယ်၊ ကာမိုင်းနယ် နှင့် ဟိုပင်နယ်တို့တွင် “TAI NENG- တိုင်းနိုင်း”ဟူ၍လည်းကောင်း၊ မြစ်ကြီးနားမြို့နယ်၊ ဝိုင်းမော်မြို့နယ်၊ ဗန်းမော် မြို့နယ်၊ မံစီမြို့နယ်၊ မိုးမောက်မြို့နယ်တို့တွင် “TAI LENG- တိုင်းလိုင်”ဟူ၍လည်းကောင်း ခေါ်ဆိုကြသည်ကို တွေ့ ရမည် ဖြစ်ပါသည်။

မည်သို့ပင်ဖြစ်စေကာမူ “NENG- နိုင်း”၊ “DENG- ဒိုင်း”၊ “LENG- လိုင်”တို့သည် “အနီရောင်”ကိုသာ ရည်ညွှန်း ခေါ်ဆိုခြင်းဖြစ်၍ ၎င်းအမည်အားလုံးမှာ ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုဝင်များကိုသာ ညွှန်းဆိုသည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် ဗမာဆန်သော ရှမ်းလူမျိုးများဖြစ်သည်။ ဗမာဆန်သည့် ဓလေ့များရှိသည်ဟု ဆိုသော်လည်း မြေပြင်ကွင်းဆင်း သုတေသနပြုရာတွင် ထိုအချက်များသည် အပေါ်ယံအမြင် လောက်သာရှိသည်ကို တွေ့ရှိပါသည်။

အတွင်းကျကျ လေ့လာရာတွင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားတို့၏ နေထိုင်မှုစနစ်သည် “ယီ၊ စိန်၊ ဝမ်၊ လီ”စသည့် တရုတ်လူမျိုးတို့၏ မျိုးရိုးအမည်ထားသည့် စနစ်နှင့် တူညီသော စနစ်မျိုးရှိသည်ကို တွေ့ရပေသည်။ မျိုးရိုးစနစ် တွင် အဆင့်အတန်းအရ မျိုးရိုးအမည်ရှိသကဲ့သို့၊ နေထိုင်ရာ ဒေသအရနှင့် အလုပ်အကိုင်အရလည်း မျိုးရိုးအမည် ရှိပေသည်။

ထိုမျိုးရိုး အမည်များသည် အိမ်တွင်ထားရှိသည့် ခေါင်တိုင်စင်နတ် (ဘိုးဘေးဆိုင်ရာနတ်)နှင့် ထပ်တူ ဖြစ်သည်ကို တွေ့ရပါသည်။

ဒေသချင်းကွာလှမ်း၍ တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး မသိရလောက်အောင် ဖြစ်နေစေကာမူ ခေါင်တိုင်စင်နတ် (ဘိုးဘေးဆိုင်ရာနတ်)ကို ပသပုံချင်း တူညီပါက အမျိုးအရင်းဟု သတ်မှတ်သည့် စနစ်သည် ယခုတိုင်ပင် ခိုင်မာစွာ တည်ရှိနေသေးသည်။

ထိုခေါင်တိုင်စင်နတ်(ဘိုးဘေးဆိုင်ရာနတ်) အား ပသသည့်ပုံစံကိုကြည့်၍ ၎င်းအိမ်ရှိ လူများ၏ မျိုးရိုးသည် မည်သည့် အရပ်ဒေသ(သို့မဟုတ်) ရှေးကရှိခဲ့သည့် မည်သည့် ရှမ်းပြည်ထောင်က ဆင်းသက်လာသည်ကိုပင် အလွယ်တကူ သိရှိနိုင်သည်အထိ အတိအကျ ဖော်ထုတ်နိုင်ပေသည်။

မန္တလေးမြို့တွင်ပထမဆုံးအကြိမ်ကျင်းပသည့် ရှမ်းသင်္ကြန်မြင်ကွင်း

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားတို့၏ မျိုးရိုးအမည်ကို လေ့လာရာတွင် တော်ဝင်မင်းမျိုးမင်းနွယ်နှင့် အုပ်ချုပ်ရေးအရ

၁။ HEIN KHAM- ဟိန်းခမ်း(ရွှေအိမ်တော်မျိုးရိုး)

၂။ HEIN HSAO- ဟိန်းဆေ(ကျားအိမ်တော်မျိုးရိုး)

၃။ HEIN TAO- ဟိန်းတောက်ဝ်(ဓားအိမ်တော်မျိုးရိုး) ဟူ၍ (၃)မျိုး တွေ့ရပါသည်။

ထို(၃)မျိုးကို အုပ်ချုပ်သည့် မင်းဆက်များ၊ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် အရေးပါသည့် မြို့စားများ၊ စစ်သူကြီးများနှင့် အမတ် များ၏ ကျန်ရှိနေသော မျိုးဆက်များက ထိန်းသိမ်းနေသေးသည့် ခေါင်တိုင်စင်(ဘိုးဘေးဆိုင်ရာနတ်)တွင် တွေ့ရ ပါသည်။

အုပ်ချုပ်ခံလူတန်းစားတွင်

၁။ HEIN SET- ဟိန်းဆက် (မြေရှင်လူတန်းစားမျိုးရိုး)

၂။ HEIN MAN NEU- ဟိန်းမန်ညု (လက်ပံပင်ပေါက်ရာ မြေပြန်တွင်နေသည့် မျိုးရိုး)

၃။ HEIN MAN NOI- ဟိန်းမန်နွိုင်း(တောင်ကုန်း၊ တောင်တန်းတွင် နေသည့်မျိုးရိုး)

၄။ HEIN YAR YU- ဟိန်းယာယူ(ဆေးဝါးစိုက်ပျိုးဖော်စပ်သည့် မျိုးရိုး)

၅။ HEIN SAR KHAM- ဟိန်းဆာခမ်း(ရွှေရှာဖွေတူးဖော်သည့် မျိုးရိုး)

၆။ HEIN NAM HTAP- ဟိန်းနမ့်တပ်(မြစ်ဖျား၊ ချောင်းဖျားတွင် နေထိုင်သည့် မျိုးရိုး)

၇။ HEIN MAN HSAI- ဟိန်းမန်ဆိုင်း(အင်းတော်ကြီးဒေသက ထွက်ခွာလာသည့် ထမံသီမျိုးရိုး)

၈။ HEIN TAO KAN- ဟိန်းတောင်ကန့် (တောင်ကင်းဒေသတွင် နေထိုင်သည့်မျိုးရိုး)

၉။ HEIN HAI NEAO- ဟိန်းဟိုင်းနေ(ဟဲနုဒေသတွင် နေထိုင်သည့်မျိုးရိုး)

၁၀။ HEIN HPAR- ဟိန်းဖာ(စစ်သည်မျိုးရိုး)

၁၁။ HEIN HPON- ဟိန်းဖွန်(စစ်သည်မျိုးရိုး) ဟူ၍ ခေါင်တိုင်စင်(ဘိုးဘေးဆိုင်ရာနတ်)မျိုးရိုး (၁၂)မျိုးမျှ တွေ့ရပါသည်။

ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားများ အခြေပြုနေထိုင်လျက်ရှိသည့် မြေပုံအညွန်းကို တွေ့ရစဉ်

အဆိုပါ မျိုးရိုးအားလုံးတွင် လိုက်နာရသည့် မိသားစုဆိုင်ရာ စည်းမျဉ်းများလည်း ရှိပါသည်။ တစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုး သားပေးသမီးယူလျက် ဆွေမျိုးတော်စပ်ကြရာတွင် လိုက်နာရသည့် စည်းမျဉ်းများလည်း ရှိသကဲ့သို့ အမည်ပေး စနစ်နှင့် ဆွေမျိုးစပ် ဝေါဟာရတို့မှာလည်း အခိုင်အမာရှိ နေသေးသည်။

ယခုတင်ပြချက်သည် အပိုင်း(၁)ဖြစ်သည့်အတွက် ထပ်မံတင်ပြမည့် အပိုင်း(၂)တွင် ရှမ်းနီတိုင်းရင်းသားတို့သည် လက်ရှိစစ်ကိုင်း တိုင်းဒေသကြီး အထက်ပိုင်း (ချင်းတွင်း မြစ်ဝှမ်းဒေသများ)၊ ကလေးကဘော်ဒေသများ၊ ကချင် ပြည်နယ်အတွင်းရှိ ဒေသများနှင့် ရှမ်းပြည် မြောက်ပိုင်းရှိ မိုးမိတ်၊ မဘိန်းဒေသများသို့ မည်သို့ဝင်ရောက် အခြေချလာခဲ့ကြသည်ကို သမိုင်းမှတ်တမ်းများနှင့် တွဲဖက်လေ့လာ၍ တင်ပြသွားပါမည်။

ကျမ်းကိုး-

၁။ငြိမ်းမောင်၊ ဦး။ ရှေးဟောင်းမြန်မာကျောက်စာများ(ပတွဲ၊ ဒုတွဲ)။ ရှေးဟောင်းသုတေသနဦးစီး ဌာန၊ ရန်ကုန်။

၂။ခေမိန္ဒ၊ ဦး(အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ)။ မိုးမိတ်ရာဇဝင်တော်သစ်။ ၁၉၄၈။ ပဒေသရာဇ်ပုံနှိပ်တိုက်။ တောင်ကြီးမြို့။

၃။သုခမိန္ဒ၊ အရှင်(တန့်ယန်း)။ ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့၏ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုနှင့် ဓလေ့ထုံးစံများ။ ၂၀၁၃။ သာသနာတော် ထွန်းကားပြန့်ပွားရေးဦးစီးဌာန။ ရန်ကုန်။

၄။တင်ရှိန်၊ ဦး၊ ဆရာ(မန္တလေးတက္ကသိုလ်)။ ကဝိလက္ခဏသတ်ပုံ၊ ကဝိလက္ခဏဒီပနီ၊ ကဝိလက္ခဏဝိသောဓနီ (၃ကျမ်းတွဲ)။ ရတနာဒီပံပုံနှိပ်တိုက်။ မန္တလေး။

၅။ သန်းထွန်း၊ ‌‌ဒေါက်တာ။ ခေတ်ဟောင်းမြန်မာရာဇဝင်။ ၁၉၆၉။ မဟာဒဂုံစာပေထုတ်ဝေရေး။ ရန်ကုန်။

6. Sasanananda, Ph.D., History of Buddhism in Assam, New Delhi, 1986, Bahri Publications Private Ltd.

7. Sai Aung Tun, History of the Shan State; From Its Origins to 1962, Silkworm Book; Illustrated edition, January7, 2009.

8. Scott. J. George. GAZETTEER OF UPPER BURMA AND THE SHAN STATE, Part I, Vol I, Superintendent, Government Printing Press, 1901.

ယခုဆောင်းပါးသည် စာရေးသူ(ဆောင်းပါးရှင်)၏ သုတေသန တွေ့ရှိချက်နှင့် အာဘော်သာဖြစ်သည်။

: By CNI; Category: ဆောင်းပါး; Hits: 497

CNI Sport Article

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ သြဂုတ် ၆

ဘရာဇီးလ်ဂန္ထဝင် တိုက်စစ်မှူး မာတာရဲ့ ၆ ကြိမ်မြောက်နဲ့ နောက်ဆုံးအမျိုးသမီး ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲဟာ သူမရဲ့ အဆိုးရွားဆုံး အိပ်မက်ဆိုးတွေနဲ့အတူ အဆုံးသတ်သွားခဲ့ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။

သြစတြေးလျနဲ့ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတို့က ပူးတွဲအိမ်ရှင်အဖြစ် ကျင်းပနေတဲ့ ၂၀၂၃ အမျိုးသမီး ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲမှာ ဘရာဇီးလ်အသင်းဟာ ရှုံးထွက်အဆင့်ကို မရောက်ရှိခဲ့ဘဲ အုပ်စုအဆင့်နဲ့သာ ကျေနပ်ခဲ့ရတာပါ။

ဘရာဇီးလ်အသင်းဟာ အုပ်စုနောက်ဆုံးပွဲမှာ ဂျမေကာအသင်းနဲ့ ဂိုးမရှိ သရေကျခဲ့တာကြောင့် ဂျမေကာအသင်း ဟာ ပြင်သစ်အသင်းနဲ့အတူ ၁၆ သင်းအဆင့် တက်နိုင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

မာတာ ပရိသတ်ကို နှုတ်ဆက်နေစဉ်

အသက် ၃၇ နှစ်အရွယ်ရှိ မာတာဟာ ဒီပြိုင်ပွဲသမိုင်းတစ်လျှောက်မှာ ဂိုးသွင်း အများဆုံး ကစားသမားအဖြစ် ၁၇ ဂိုး နဲ့ ရပ်တည်နေကာ သူမရဲ့ အမွေအနှစ်တွေဟာ နှစ်ပေါင်းများစွာကြာ တည်ရှိနေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

မာတာက စောစီးစွာပြိုင်ပွဲကနေ ထွက်ခွာရတာဟာ မှောင်မိုက်တဲ့ အခိုက်အတန့်ဖြစ်ပေမယ့် ဘရာဇီးလ်ရဲ့ အနာဂတ်အတွက် မျှော်လင့်ချက်တွေ ရှိသေးတယ်လို့ ပြောခဲ့တာပါ။

မာတာက “ဒီလိုအချိန်မျိုးမှာ စကားပြောရတာက တကယ်ကိုခက်ပါတယ်။ ကျမ အိပ်မက်မက်ခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာ့ဖလား ချန်ပီယံဆုကြီးဟာ ကျမရဲ့ အဆိုးရွားဆုံး အိပ်မက်ဆိုးတွေမှာတောင် မဖြစ်ခဲ့ပါဘူး။ ဒီအစုအဖွဲ့မှာ အသက်ကြီးတဲ့ သူဟာ ကျမတစ်ဦးထဲသာ ရှိပြီး အများစုက အလွန်ကြီးမားတဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်ရှိ မိန်းကလေးငယ်တွေ ဖြစ်ကြတဲ့ အတွက် ဒါက သူတို့ရဲ့ အစပါ။ မာတာက ဒီမှာပဲ အဆုံးသတ်သွားပါပြီ၊ မာတာအတွက် ကမ္ဘာ့ဖလားဆိုတာ မရှိ တော့ပါဘူး”လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။

မာတာဟာ ၂၀၀၃ ခုနှစ်မှာ ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲ ပွဲဦးထွက်အဖြစ် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပြီး သူမဟာ ဘရာဇီးလ် အမျိုးသမီးအသင်းကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြိုင်ပွဲတွေမှာ ဆုဖလားအောင်မြင်မှု ရရှိအောင် ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်ခဲ့ခြင်း မရှိပါဘူး။

မာတာ ဘောလုံးကစားနေစဉ်

ဘရာဇီးလ်အသင်းဟာ ၂၀၀၇ ခုနှစ်က ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲမှာ ဗိုလ်လုပွဲ ရောက်ရှိခဲ့ပေမယ့် ဂျာမနီအသင်းကို အရေးနိမ့်ခဲ့တာပါ။ ၂၀၀၄ နဲ့ ၂၀၀၈ ခုနှစ်က ကျင်းပခဲ့တဲ့ အိုလံပစ်ပြိုင်ပွဲတွေမှာလည်း ဘရာဇီးလ်အသင်းဟာ ဗိုလ်လုပွဲ ရောက်ခဲ့ပေမယ့် ငွေတံဆိပ်တွေနဲ့သာ ကျေနပ်ခဲ့ရတာ ဖြစ်ပါတယ်။

မာတာက “လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၂၀ က ကျမရဲ့ ပထမဆုံး ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲမှာ မာတာဆိုတာကို ဘယ်သူမှ မသိကြပါဘူး။ နှစ် ၂၀ ကြာပြီးနောက် ကျမတို့ဟာ ဘောလုံးမှာတင် မဟုတ်ဘဲ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အမျိုးသမီးတွေအတွက် ရည်ညွှန်း ချက် တစ်ခုလို ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်”လို့ ပြောခဲ့တာပါ။

မာတာဟာ နိုင်ငံတကာပွဲပေါင်း ၁၈၉ ပွဲမှာ ၁၂၂ ဂိုး သွင်းယူနိုင်ခဲ့ပြီး ကလပ်အသင်းအဆင့်မှာ ၂၃ နှစ်အတွင်း ၁၁ သင်းမှာ ကစားခဲ့ပါတယ်။ အသက် ၃၇ နှစ်အရွယ်ရှိ မာတာဟာ တောင်အမေရိက၊ မြောက်အမေရိကနဲ့ ဥရောပ ကလပ်တွေမှာ ကစားခဲ့ပြီး တစ်နှစ်တာ အကောင်းဆုံး ကစားသမားဆုကို ၆ ကြိမ် ရယူနိုင်ခဲ့တာပါ။

မာတာဟာ တောင်အမေရိက ချန်ပီယံလိဂ်လို့ ခေါ်ဆိုခဲ့ကြတဲ့ ကိုပါလီဘာတေးဒိုးစ် ချန်ပီယံဆုကို ဆန်းတို့စ် အသင်းနဲ့ ၂၀၀၉ ခုနှစ်က ရရှိခဲ့ပြီး ၂၀၁၇ ခုနှစ် ကတည်းကနေ အခုအချိန်ထိ အော်လန်ဒိုပရိုက်အသင်းမှာ ကစားနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဘရာဇီးလ်ဂန္ထဝင် ကစားသမားဟာ ဆွီဒင်မှာ အောင်မြင်မှု အများဆုံး ရရှိခဲ့တာဖြစ်ပြီး ၂၀၀၅ ကနေ ၂၀၀၈ ခုနှစ် အထိ အူမီယာအိုင်ကေအသင်းနဲ့ အမှတ်ပေးဖလား ၄ ကြိမ်ဆက်၊ ၂၀၁၂ ခုနှစ်မှာ တိုင်ရီဆို၊ ၂၀၁၄ နဲ့ ၂၀၁၅ ခုနှစ် တွေမှာ ရိုဆန်ဂါ့တ်အသင်းနဲ့ ဆုဖလားတွေ ရယူနိုင်ခဲ့တာပါ။

မာတာ ပရိသတ်ကို နှုတ်ဆက်နေစဉ်

ချယ်လ်ဆီး အမျိုးသမီးအသင်းနည်းပြ ဟေးရတ်စ်က “ကမ္ဘာ့ဖလားမှာ သူမလိုချင်တဲ့ ပုံစံမဖြစ်ခဲ့ပေမယ့် သူမဟာ ကျမတို့အတွက် အမှတ်တရတွေ အများကြီး ဖန်တီးပေးခဲ့ပါတယ်။ သူမဟာ အနည်းဆုံး ပရိသတ်တွေကို နှုတ်ဆက်ခွင့်ရဖို့အတွက် ထိုက်တန်တဲ့သူပါ။ သူမဟာ မှန်ကန်တဲ့ အကြောင်းပြချက်တွေနဲ့ သမိုင်းမှာ ဘယ်တော့မှ ပျောက်ကွယ် သွားမယ့်သူ မဟုတ်ပါဘူး”လို့ပြောခဲ့ပါတယ်။

မာတာဟာ ကျင်းပနေတဲ့ အမျိုးသမီး ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲမှာ ဘရာဇီးလ်ကစားခဲ့တဲ့ အုပ်စုပွဲစဉ် ၃ ပွဲစလုံးမှာ ပထမပွဲ ၂ ပွဲကို လူစားဝင် ကစားသမားအဖြစ် မိနစ်အနည်းငယ်သာ ပါဝင်ကစားခွင့် ရခဲ့တာပါ။

ဒါပေမယ့် ဂျမေကာနဲ့ အဆုံးအဖြတ်ပွဲမှာတော့ ပွဲအစကတည်းက ပါဝင်ခွင့်ရခဲ့ပြီး မိနစ် ၈၀ ကျော်အထိ ကစားခွင့် ရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ မာတာဟာ သူ့ရဲ့နောက်ဆုံး ကမ္ဘာ့ဖလားပွဲမှာ အသင်းအတွက် အဆုံးအဖြတ်ဖြစ်နိုင်မယ့် အရာကို လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်ခဲ့ခြင်းတော့ မရှိပါဘူး။

ဒါပေမယ့် ကစားသမားဘဝမှာ သူမရဲ့ ကာလကြာရှည် သက်ရောက်မှုတွေကို လိုက်ပြီး လုပ်ဆောင်နိုင်မယ့်သူ အများအပြား မရှိနိုင်ဘူးလို့ သုံးသပ်နေကြတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

Source: BBC

: By CNI; Category: ဆောင်းပါး; Hits: 572

CNI International Article

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ သြဂုတ် ၆

ကမ္ဘောဒီးယား ဝန်ကြီးချုပ် ဟွန်ဆန် (Hun Sen) သည် အာဏာလွှဲပြောင်းပေးမည့် ၎င်း၏ ဆုံးဖြတ်ချက်နှင့် ပတ်သက်ပြီး အဓိက အကြောင်းရင်း ၄ ချက်ကို သြဂုတ် ၃ ရက်က ထုတ်ဖော် ပြောကြားခဲ့သည်။

သို့သော် သူအာဏာ လွှဲပေးမည့် သားဖြစ်သူ ဟွန်မာနက် (Hun Manet) သည် အသက်အန္တရာယ်ရှိသည့် အခြေအနေမျိုးတွင် ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးကို ပြန်လည်ရယူမည်ဟုလည်း ဟွန်ဆန်က ဆိုသည်။

"ကမ္ဘောဒီးယား ပြည်သူ့ပါတီ (CPP) ဟာ လူထုထောက်ခံမှုကို ရရှိနေချိန်မှာ ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးက ဘာလို့ နုတ်ထွက်မှာလဲဆိုပြီး လူတွေတော်တော်များများက ကျနော့်ကို မေးကြပါတယ်။ အဖြေကတော့ ရှင်းရှင်းလေးပါ။ နိုင်ငံ ပျော်ရွှင်ရေး၊ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက် ကျနော် အဓိကထားလို့ ဖြစ်ပါတယ်"ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောသည်။

ထို့ပြင် ဟွန်ဆန်က ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးကို စွန့်လွှတ်ရသည့် အကြောင်းရင်း လေးရပ်ကိုလည်း ထုတ်ဖော် ပြောကြားခဲ့သည်။

ကမ္ဘောဒီးယား ပြည်သူ့ပါတီ ထောက်ခံသူများကိုတွေ့ရစဉ်

"ပထမအချက်ကတော့ လာမယ့် မျိုးဆက်တွေအတွက် အစိုးရအဖွဲ့သစ်ကို အဆင်ပြေချောမွေ့စွာ ဖွဲ့စည်းနိုင်ဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျနော် မအိုခင် ဒါမှမဟုတ် မသေခင်မှာ အစိုးရသစ်ဖွဲ့တာဟာ ပိုပြီး လွယ်ကူစေပါလိမ့်မယ်။ ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေတဲ့ အာဏာရပါတီခေါင်းဆောင် သေဆုံးသွားချိန်မှာ ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူး နေရာအတွက် ယှဉ်ပြိုင်တိုက်ခိုက်မှုတွေ ဖြစ်လာနိုင်ပြီး သွေးစွန်းတဲ့ ပဋိပက္ခတွေအထိ ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ဒါဆိုရင် အာဏာလွှဲပြောင်းမှုဟာ မလွယ်တော့ပါဘူး။ အခုဆိုရင် ကျနော်ဟာ ကျနော့်နေရာ ဆက်ခံသူကို ဘာတွေ လုပ်ရမ လဲဆိုတာ လမ်းညွှန်ပေးနိုင်ပါတယ်"ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောသည်။

ထိုအချက်သည် လူငယ်မျိုးဆက်နှင့် လူကြီးများအကြား လက်တွဲလုပ်ကိုင်ပြီး အစိုးရသစ် ဖွဲ့စည်းရေးအတွက် အကြောင်းပြချက် တစ်ခုဖြစ်သည်ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောသည်။

"ဒုတိယအချက်ကတော့ မျိုးဆက်သစ်တွေဟာ အခုဆိုရင် ခေါင်းဆောင်ပိုင်း နေရာတွေကို ရယူတော့မှာ ဖြစ်ပါ တယ်။ ဒါပေမယ့် သူတို့ဟာ ဒီအတွက် အကောင်းဆုံး ပြင်ဆင်ထားကြသူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျနော်တို့ ထမ်းပိုး ထားရတဲ့ ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးတွေကို သူတို့က ပုခုံးလွှဲ တာဝန်ထမ်းဆောင်ပြီး ခရီးရှည်ကြီးကို ဆက်လက် လျှောက်လှမ်း ကြရတော့မှာပါ။ ဒါပေမယ့် တစ်ခုသိထားရမှာက သူတို့ဟာ အရမ်းမငယ်တော့ပါဘူး။ ကျနော့်တုန်းကဆိုရင် ၃၂ နှစ် အရွယ်ကတည်းက ဒီတာဝန်ကို ထမ်းဆောင်လာခဲ့တာပါ။ အခု တာဝန်ထမ်းဆောင်တော့မယ့် ကျနော့်သား ဆိုရင် ၄၆ နှစ် အရွယ်ရှိနေပါပြီ" ဟု ဟွန်ဆန်က သားဖြစ်သူ မာနက်ကို ရည်ညွှန်းပြောကြားခဲ့သည်။

လူငယ်မျိုးဆက်သည် ယခင်ကတည်းက အရေးကြီးသည့် ဝန်ကြီးဌာနဆိုင်ရာ ရာထူးများကို ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီးသူ များဖြစ်သည်ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောသည်။

ထို့ပြင် လက်ရှိတာဝန် ထမ်းဆောင်နေသည့် ဝန်ကြီးအချို့သည်လည်း နောင်ဖွဲ့မည့် အစိုးရအဖွဲ့ထဲတွင် လက်ရှိ ထမ်းဆောင်ဆဲ ရာထူးများ၌ ဆက်ရှိနေမည်ဟု ဆိုသည်။

အသစ်ဖွဲ့စည်းမည့် အစိုးရအဖွဲ့ထဲတွင် ပါဝင်မည့် ဝန်ကြီးများသည် အသက် ၇၀ အောက် ဖြစ်ရမည်ဖြစ်ပြီး အသက် ၇၀ ကျော်ပါက ရာထူးမှ နုတ်ထွက်ရန် ငြင်းဆန်သူများကို ပါတီက အရေးယူသွားမည်ဟုလည်း ဟွန်ဆန်က ပြော သည်။

ဟွန်ဆန် သတိပေးနေစဉ်

လက်ရှိ အသစ်ဖွဲ့စည်းမည့် အစိုးရအဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီး စုစုပေါင်း၏ ထက်ဝက်နီးပါးသည် ဒေါက်တာဘွဲ့ (PhD) ရရှိထားသူများ ဖြစ်သည်ဟုလည်း ဟွန်ဆန်က ပြောကြားခဲ့သည်။

တတိယအချက်မှာ သူသည် CPP ပါတီ၏ ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ဆက်လက် တာဝန်ယူမည်ဖြစ်ကြောင်း ဟွန်ဆန်က ဆိုသည်။

သူသည် ဝန်ကြီးချုပ်သစ်၏ တာဝန်ဝတ္တရားများကို ကြားဝင်စွက်ဖက်မည် မဟုတ်သော်လည်း မဲဆန္ဒရှင်များ အားပေးခဲ့သည့် ပါတီ၏ ကတိကဝတ်များကို စိတ်ချသေချာစေရန်အတွက် ဒုတိယနေရာမှ တာဝန် ထမ်းဆောင် သွားမည်ဟု ပြောသည်။

ထို့ပြင် သားဖြစ်သူ မာနက်သည် အသက်အန္တရာယ်ရှိသည့် အခြေအနေမျိုးတွင် ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးကို ပြန်လည် ထမ်းဆောင်မည်ဟု ဟွန်ဆန်က ထပ်မံ ပြောကြားခဲ့သည်။

"နိုင်ငံအတွက် ပရမ်းပတာ အခြေအနေတွေ မဖြစ်စေဖို့ လိုအပ်မယ်ဆိုရင် ကျနော်ဟာ ဝန်ကြီးချုပ်ရာထူးကို ပြန်လည်ရယူပြီး နောက်ထပ် ဆက်ခံသူတစ်ဦးကို ရွေးချယ်သွားမှာပါ" ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောကြားခဲ့သည်။

စတုတ္ထအချက်မှာ CPP ပါတီသည် ဇူလိုင် ၂၃ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ထောက်ခံမဲ အများအပြား ရရှိခဲ့ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောသည်။

CPP ပါတီအနေနှင့် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ထောက်ခံမဲ ရလဒ် ၇၄ ရာခိုင်နှုန်းအောက် ရရှိခဲ့မည်ဆိုပါက ရာထူးက ဆင်းပေးမည် မဟုတ်ကြောင်း ၎င်းက ဆိုသည်။

ကမ္ဘောဒီးယားရဲ့ ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်လာမည့် ဟွန်မာနက်ကိုတွေ့ရစဉ်

သို့သော် ရွေးကောက်ပွဲတွင် CPP ပါတီသည် ထောက်ခံမဲ ရလဒ် ၈၂ ရာခိုင်နှုန်းကျော် ရရှိခဲ့သည်။

"အနာဂတ် ဝန်ကြီးချုပ် ကိုယ်စားလှယ်လောင်းအဖြစ် ကြေညာခံထားရတဲ့ မာနက်ကို လူထုထောက်ခံမှု ရှိတယ်ဆို တာ ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်တွေက ပြသနေပါတယ်။ ဒါ့အပြင် နိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေ အရပ်ရပ်ဟာ အာဏာလွှဲပြောင်း ဖို့အတွက် သင့်တော်တဲ့ အနေအထားမှာ ရှိနေပါတယ်"ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောကြားခဲ့သည်။

"အဲဒါကြောင့် အခုအချိန်ဟာ ကျနော်ထွက်ခွာရမယ့် အချိန်ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေ့ဟာ ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ကျနော် နောက်ဆုံး မိန့်ခွန်းပြောတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်" ဟု ဟွန်ဆန်က ပြောသည်။

ဟွန်ဆန်သည် CPP ပါတီအား ထောက်ခံပေးခဲ့သည့် လူထုကို ကျေးဇူးတင်ကြောင်းနှင့် အစိုးရအဖွဲ့သစ်ကို လွှတ်တော်က အတည်ပြုသည့် သြဂုတ် ၂၂ ရက်တွင် မာနက်သည် ကမ္ဘောဒီးယားဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် တရားဝင် စတင် တာဝန်ထမ်းဆောင်မည်ဟုလည်း ပြောကြားခဲ့သည်။

Source: The Phnom Penh Post