CNI Article News
၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီ ၁၆
ဘော့စနီးယားနိုင်ငံတွင် ဒေတန်ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက် (Dayton Peace Accord)မှ ထွက်ရှိသော ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေခုံရုံးက ဘော့စနီးယားပြည်တွင်း၌ ကျင်းပလေ့ရှိသည့် အခမ်းအနားအချို့ကို တရားမဝင်ကြောင်း ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။
ထိုဆုံးဖြတ်ချက်အပေါ် လွတ်လပ်သော ဆိုရှယ်ဒီမိုကရက်များအဖွဲ့(SNSD)က တရားရုံးနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန် ငြင်းဆိုခဲ့ သည်။ ဆာ့ပ်စ်ကာသမ္မတနိုင်ငံ (Republika Sprpska)ဟု ခေါ်တွင်သော နယ်မြေအပိုင်းအခြားသည် ဘော့စနီးယားလူမျိုး ပေါင်းစုံ ပြည်နယ်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်း၏ တရားဝင် အသိအမှတ် ပြုခံရသည့်တိုင် ရုရှား သမ္မတကတော့ ဒေတန်သဘောတူညီချက်ကို တမင်တကာ နှောင့်ယှက်နေဆဲဖြစ်သည်။
၁၉၉၄ ခုနှစ်မှ ၁၉၉၈ ခုနှစ်အတွင်း ဘော့စနီးယားစစ်ပွဲတွင် ခန့်မှန်းခြေ လူပေါင်း ၁၂၀,၀၀၀ သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသဖြင့် ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အပြီး ၁၉၄၅ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း ဥရောပတွင် သွေးထွက်သံယိုမှု အပြင်းထန်ဆုံး ပဋိပက္ခဟု သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ လူ ပေါင်း ၂ ဒသမ ၂ သန်းခန့် အိုးအိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ရသည်ဟု ကုလသမဂ္ဂက ခန့်မှန်းသည်။
ခေတ်သစ် ဘော့စနီးယားသည် အဓိကလူမျိုးစု သုံးစုကြား အာဏာခွဲဝေမှုအပေါ် မှီခိုနေရသည်။ ဆာ့ပ်စ်ကာသမ္မတနိုင်ငံ (ဆားဘီးယား၏ အစိတ်အပိုင်း)က တစ်ခု၊ ဘော့စနီးယားနှင့် ဟာဇီဂိုဗီးနား (ဘော့စနီးယားနှင့်ခရိုအေးရှား)က တစ်ခုနှင့် စီရင်အုပ်ချုပ်ပုံကို နှစ်ခု ပိုင်းခြားထားသည်။ နိုင်ငံတော်သမ္မတမှာ သုံးဦးအထိရှိပြီး အလှည့်ကျဥက္ကဋ္ဌတစ်ဦး ခန့်အပ်ပေးရ သည်။
ဘော်လကန်ဒေသရှိ ခိုင်မာသော ငြိမ်းချမ်းရေးတစ်ရပ် ပေါ်ထွန်းရေးသည် ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ နောက်ပိုင်းတွင် မရေရာမှု အရှိဆုံး ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အောက်တိုဘာလတွင်၊ ဆာ့ဘ်-ဘော့စနီးယားသမ္မတနှင့် SNSD ခေါင်းဆောင် မီလိုရတ်ဒိုဒစ် (Milorad Dodik)မှ ဆာ့ပ်စ်ကာသမ္မတနိုင်ငံသည် ဘော့စနီးယားနှင့်ဟာဇီဂိုဗီးနား၏ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များအပြင် အဓိက တရားစီရင်ရေးနှင့် အခွန်ကောက်ခံရေးအဖွဲ့များ ပေါင်းစပ်ဖြစ်တည်မှုမှ နုတ်ထွက်မည်ဖြစ်ကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။
ပြည်နယ်အဆင့်ဥပဒေကို အကောင်အထည်ဖော်ရန် ကြိုးပမ်းနေသည့် အမျိုးသားအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက် ခြင်း မပြုရန် ဒေသအာဏာပိုင်များကို ကန့်သတ်ထားသော ဥပဒေတစ်ရပ်အား ဆာ့ပ်စ်ကာသမ္မတနိုင်ငံအနေဖြင့် အတည်ပြု ခဲ့သည်။
လက်ရှိ အကျပ်အတည်းကို ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များမှ ပုံစံမျိုး သမိုင်းတစ်ပတ်လည်မှုအဖြစ် ရှုမြင်မည်ဆိုလျှင် အမှားကြီး မှား ပေလိမ့်မည်။ ဆာ့ဘ်အမျိုးသားရေးဝါဒ၏ ဘာသာစကားနှင့် ဒဏ္ဍာရီဆန်ဆန် ထုံးတန်းစဉ်လာများသည် ၁၉ ရာစုမှ စတင်ခဲ့ သည်။
ဘော့စနီးယားခေါင်းဆောင် မီလိုရတ်ဒိုဒစ်ကိုတွေ့ရစဉ်။(GETTY IMAGES)
သို့သော် ယနေ့ ဆားဘီးယား ခွဲထွက်ရေးသမားများကို မောင်းနှင်နေသော ပြင်ပ ပထဝီဝင် နိုင်ငံရေးမှာ ရုရှားခေါင်းဆောင်း ဟောင်း ယဲ့လ်ဆင်ခေတ်၏ အရှက်ရမှုကို လက်စားချေဖို့အတွက် ပူတင်၏ ဗျူဟာဖြစ်လာနေသည်။ ထိုဗျူဟာ၏ သက် ရောက်မှုကို အရှေ့ဥရောပတခွင် ယနေ့တွေ့နိုင်သည်။ ဇန်နဝါရီ ၉ ရက်(တနင်္ဂနွေနေ့)က ဆာ့ဘ်တို့ ကျင်းပသည့် အခမ်းအနား ကို ကြည့်လိုက်လျှင် မီလိုရတ်ဒိုဒစ်ဘေးတွင် ရုရှားသံအမတ်ကြီး အီဂေါ်ကာလာဘူဟော့ဗ် ယှဉ်တွဲထိုင်နေသည်ကို မြင်ရ သည်။
ရုရှားသည် ဘော့စနီးယား ငြိမ်းချမ်းရေး လုပ်ငန်းစဉ်ကို ကြီးကြပ်ရန် ဖွဲ့စည်းထားသော နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည့် ငြိမ်းချမ်းရေး အကောင်အထည် ဖော်ရေးကောင်စီ၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ဒေတန်သဘောတူညီချက်အရ အရပ်ဘက် အကောင်အထည်ဖော်မှုဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီး ခရစ်ရှန်ချမစ် (Christain Schmidt) ကို ခန့်အပ်ခြင်းအား သဘောတူရန် ရုရှားက ငြင်းခဲ့ဖူးသည်။
ခရစ်ရှန်ချမစ်၏ ရှေ့က မဟာမင်းကြီးဖြစ်ခဲ့သူ ဗယ်လင်တင်အင်ဇကို (Valentin Inzko) ကလည်း လူမျိုးသုဉ်းသတ်ဖြတ်မှု တားမြစ်သည့် ဥပဒေတစ်ရပ်ကို ပြဋ္ဌာန်းရန် ၎င်း၏ အထူးအာဏာကို အသုံးပြုဖို့ ဆုံးဖြတ်ချက် ချခဲ့ခြင်းကိုလည်း ရုရှား ဦးဆောင်ပြီး ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြသည်။
ရုရှားနိုင်ငံသည် ဆရီဘန်နီကာမြို့(Srebrenica)တွင် လူမျိုးသုဉ်း သတ်ဖြတ်မှု၏ တရားဝင် ဇာတ်ကြောင်းကို နှောင်းလူများ အထိ တုန်လှုပ် တွန့်ဆုတ်စေရန် ဝါဒဖြန့်ချိရေးအသွင်ဖြင့် "ပညာရပ်ဆိုင်ရာ"အမည်ခံ ညီလာခံများ ကျင်းပနိုင်ရေး ရန်ပုံငွေ ထောက်ပံ့သည်။
ယခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၅ ရက်နေ့တွင် အမေရိကန်က ဆာ့ဘ်ခေါင်းဆောင် ဒိုဒစ်(Dodik)ကို ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုများ ချမှတ်ခဲ့သည်။ ထိုအခြေအနေကို ဗြိတိန်နှင့် ဥရောပသမဂ္ဂ (EU) တို့ကလည်း အလိုက်သင့် နေပြသည်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလတွင် EU ရန်ပုံငွေအတွက် ဖြတ်တောက်မှု ဖြစ်နိုင်ခြေနှင့်ပတ်သက်၍ မှတ်ချက်ပေးရာတွင် Dodik က “ကျနော်က အဲဒါကို သဘောကျ တယ်လို့တောင် ထင်မြင်မိပါတယ်။ ပူတင့်ဆီ ကျနော်သွားတုန်းလည်း ဘာပေးပါ၊ ညာပေးပါ လို့ တောင်းဆိုမိတာ မရှိဘူး။ သူက ကျနော့်ကို ဘာကူညီနိုင်မှာလဲဆိုတဲ့ မျှော်လင့်ချက်နဲ့ သူဆွေးနွေးပြသမျှ နားထောင်ရင်း အလှည့်စားခံဖို့ မဟုတ်ဘူး လေ”ဟု မှတ်ချက်ချခဲ့သည်။
၁၉၉၄ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း အမေရိကန် ကြားဝင်စေ့စပ်ပေး၍ ပေါ်ထွက်ခဲ့သော ဘော့စနီးယားအရေးအတွက် ဒေတန် သဘောတူ ချက်အရ ဘော်လကန်ဒေသရှိ နိုင်ငံရေး အဖွဲ့အစည်းများကို ကာကွယ်ရန် နေတိုးက ဘရက်ကို (Brcko) စင်္ကြန်တွင် စစ် အင်အား ပြန်လည်ချထား၍ မပြီးမချင်း ပူတင်၏ ကစားကွက်ကို တားဆီးနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ဘရက်ကိုမြို့သည် ဘော့စနီးယား နှင့်ဟာဇီဂိုးဗီးနားနိုင်ငံ၏ မြောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိသည်။
ဘော့စနီးယားခေါင်းဆောင် မီလိုရတ်ဒိုဒစ်ကိုတွေ့ရစဉ်။(GETTY IMAGES)
၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ ပဋိပက္ခအတွင်း ရေးသားခဲ့သော ဘော့စနီးယားနိုင်ငံ၏ ကျော်ကြားသော သမိုင်းစာအုပ် ပြုစုခဲ့သူ နိုအဲမယ်လ်ကွန်က “ဘော့စနီးယားနိုင်ငံ၏ လူမျိုးရေး တင်းမာမှုများကို ရင်ကြားစေ့ရန် မဖြစ်နိုင်”ဟူသော ရှေးရိုးဒဏ္ဍာရီ အစွဲကို ချေဖျက်ခဲ့သည်။
သမိုင်းသင်ခန်းစာအတွက် မယ်လ်ကွန်က “ဘော့စနီးယားဟာ သူ့ကိုယ်သူ မပျက်စီးအောင် တားဆီးဖို့ ဘော့စနီးယားကို သူ ပိုကြီးတဲ့ ပါဝါတစ်ခုနဲ့ ထိန်းထားရတာ မဟုတ်ဘူး၊ ဒါပေမယ့် ဆန့်ကျင်ဘက်နီးပါး တွက်ကြည့်ရင်တော့ ဘော့စနီးယားဟာ အမြဲတမ်း ပျောက်ကွယ်လုနီးပါး ဖြစ်နေတဲ့အရာပါ။ တကယ်က သူ့ပြည်တွင်း တင်းမာမှု အစစ်အမှန် မဟုတ်ဘူးဗျ။ အင်အား ကြီး နိုင်ငံတွေနဲ့ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေရဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေ ဘော့စနီးယား လာလာချပြနေကြတာ” ဟု ကောက်ချက်ချသည်။
သို့သော် ဒေတန်သဘောတူညီချက်သည် နေတိုးနှင့် EU တို့၏ ကျောထောက်နောက်ခံအဖြစ် ဆက်လက် တည်တံ့နေဆဲ ဖြစ် သည်။ နိုင်ငံတကာ အသိုင်းအဝိုင်းသည် ဘော့စနီးယားစစ်ပွဲ၏ အကျပ်အတည်း အမွေအနှစ်ကို အနှစ် ၂၀ တိုင်တိုင် မထွေးနိုင် မအန်နိုင် ဖြစ်ခဲ့ရသည်။
နိုင်ငံခြား ပဋိပက္ခများတွင် အနောက်တိုင်း “လစ်ဘရယ် စွက်ဖက်မှု”ထက် ပိုဆိုးသည်က ဆန့်ကျင်ဘက် သဘောတရားရေးရာ တွေပဲ ဖြစ်သည်။ နေတိုးနှင့် အီးယူတို့သည် ဒေတန်သဘောတူညီချက်တွင် ပါဝင်သည့် ဗီလိန်လူကြမ်းများကို အကာအကွယ် ပေးရန် တာဝန်မှ မသိမသာ လျစ်လျူရှုထားသည်။
ပြောရမည်ဆိုလျှင် နေတိုးနှင့် EU နိုင်ငံများသည် ပူတင်နှင့် ဆက်ဆံရာတွင် ယုံကြည်စိတ်ချရသော ဗျူဟာများ ချို့တဲ့နေ သည်။ ပူတင်၏ ပြင်းထန်သော သတင်းအချက်အလက် ထိုးစစ်နှင့် စစ်ရေးအရ ခြိမ်းခြောက်မှုကို ဘော်လကန်ဒေသအတွက် နေတိုးက အနည်းငယ်မျှသာ တုံ့ပြန်သေးသည်။
ယူကရိန်း ကျူးကျော်ရန် ခြိမ်းခြောက်မှုသည် ဂျီနီဗာတွင် ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးပွဲသို့ အမေရိကန်သမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒင်ကို ခေါ်ဆောင် လာခဲ့သော်လည်း အနောက်ဥရောပတွင် လုံလောက်သော အစားထိုးထောက်ပံ့မှုမရှိဘဲ ရုရှားထောက်ပံ့ရေး ပစ္စည်းများအပေါ် ဓာတ်ငွေ့ မှီခိုနေရသည့်အဖြစ်သို့ လွဲချော်လို့ သွားခဲ့သည်။
ဂျာမနီသည် Nord-Stream 2 ဓာတ်ငွေ့ပိုက်လိုင်းကို အတည်ပြုသုံးစွဲရန် စီစဉ်နေတုန်း ရှိသေးသည်။ ယခုအခါ မာပူတင်သည် ဓာတ်ငွေ့စျေးကွက်များကို ကြိုးကိုင်နေပြီး ပြတ်တောက်မှုများ ဖြစ်လာအောင် ဖန်တီးနေပါသည်။ ဗြိတိန်တွင် စွမ်းအင်မူဝါဒ နှင့် ပထဝီနိုင်ငံရေးတို့ကြား ဆက်စပ်မှုကို အသိအမှတ်ပြု သုတေသနပြုနိုင်သော မဟာဗျူဟာဗဟိုဌာန မရှိပေ။
ဘော့စနီးယားခေါင်းဆောင် မီလိုရတ်ဒိုဒစ်ကိုတွေ့ရစဉ်။(GETTY IMAGES)
မကြာခဏဆိုသလို "နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ"သည် ကျနော်တို့ ကမ္ဘာ့ပါဝါနှင့် သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို ပေးထားသည့် အခြေအနေဝယ် ဖြစ်ပျက်လာသည့် အရာများအပေါ် အသေးစား အစီရင်ခံစာအဆင့်သာ ရှိသေးသည်ဟုဆိုသော် လွန်အံ့မထင်။
ဗြိတိန်နိုင်ငံခြားရေးရုံးသည် အစဉ်အလာအားဖြင့် "ရှုပ်ယှက်ခတ်၍ သပွတ်အူလိုက်နေခြင်း အလေ့အထက မပျောက်သေး။ ထို့ထက်ပို၍ ပြောရလျှင် ဗြိတိန်သည် ရုရှားတို့၏ 24/7/365 မဟာဗျူဟာဌာနချုပ်နှင့် ယှဉ်နိုင်စွမ်း မရှိပေ။ ရုရှားတို့၏ မဟာ ဗျူဟာရှိ ပေါင်းစပ်စစ်ပွဲသည် ကြီးကျယ်ခမ်းနားသော နည်းဗျူဟာကို အခြေခံထားသည်။ သို့သော် မော်စကို၏ ပုံသေ အစီအစဥ် မဟုတ်။ အဆက်မပြတ် အစမ်းလေ့ကျင့်ခြင်း၊ ပြန်လည် အကဲဖြတ်ခြင်း၊ ဂိမ်းကစားခြင်းနှင့် အနောက်နိုင်ငံကို ရုန်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်စေမည့် နည်းလမ်းများကိုတော့ မော်စကိုက ကောင်းကောင်းကျွမ်းကျင်သည်။
မော်စကို၏ တကယ့်ရည်ရွယ်ချက်က ရုရှားအပေါ် နေတိုးက တနည်းနည်းဖြင့် ခြိမ်းခြောက်နေသည့် မှားယွင်းတဲ့ ဇာတ် ကြောင်း များကို တုံ့ပြန်ရန်နှင့် ပူတင်၏ ပြည်တွင်းယုံကြည်မှုကို မြှင့်တင်ရန်ပဲ ဖြစ်သည်။ တခြားတဘက်မှာတော့ ဗြိတိန် သည် EU ပြင်ပသို့ ရောက်ရှိနေပြီ ဖြစ်သည်။
ကျနော်တို့သည် ကိုယ်ပိုင် သတိနှင့် ကတိအတွက် EU ၏ ဘုံကာကွယ်ရေးနှင့် လုံခြုံရေးမူဝါဒကို မည်သည့်အခါကမှ အစား ထိုးနိုင်မည် မဟုတ်ကြောင်း ကောင်းစွာ သဘောပေါက်နားလည်ရန် လိုပါသည်။ မကြာသေးမီက ကာကွယ်ရေးနှင့် လုံခြုံရေး မူဝါဒကို ပေါင်းစပ်သုံးသပ်ခြင်းသည် ကောင်းမွန်သော အစပြုခြင်းဖြစ်သော်လည်း လက်ရှိ ဗြိတိန်အစိုးရ၏ ယန္တရားများက လိုချင်သော ရလဒ်များကို ဘာကြောင့် မဖော်ဆောင်နိုင်သနည်း ဟူသည့်အချက်ကို ဖြေရှင်းရန် ပျက်ကွက်ခဲ့သည်။
ယခုအခါသမယတွင် ကျနော်တို့ ပြည်တွင်းရေးကို ပြန်ကြည့်လျှင် စကော့တလန် အမျိုးသားပါတီ (SNP) သည် ရုရှား၏ ကြီးကျယ်သော မဟာဗျူဟာအကြောင်း ဇန်နဝါရီ ၆ ရက်တွင် ကျင်းပသည့် ဘုံဆွေးနွေးပွဲ၌ အပြုသဘောဆောင်သော ပံ့ပိုး ကူညီမှုဖြင့် ပါဝင်ခဲ့မိကြောင်း တွေ့ရမည်ဖြစ်သည်။
ကံမကောင်း အကြောင်းမလှစွာနှင့် SNP သည် တစ်ဖက်သတ် နျူကလီးယား လက်နက်ဖျက်သိမ်းရေးနှင့် လွတ်လပ်သော စကော့တလန်နိုင်ငံကို ဆက်လက် တောင်းဆိုနေသော်လည်း ထိုအချင်းအရာတို့သည် ပူတင်၏လက်ထဲသို့ ဝင်ရောက် ကစားနေပြီ ဖြစ်ပါသတည်း။ ။
(မူရင်းဆောင်းပါးရှင် Bernard Jenkin Bernard Jenkin သည် ဗြိတိန်နိုင်ငံမှ ကွန်ဆာဗေးတစ်လွှတ်တော်အမတ်ဖြစ်ပြီး ရွေးချယ်ထားသော ကော်မတီဥက္ကဋ္ဌများအားလုံးဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် Commons' Liaison ကော်မတီ၏ ဥက္ကဋ္ဌ တာဝန် ယူထားသည်။ ၎င်း၏ ယခုဆောင်းပါးကို စကော့တလန်တွင် ထုတ်ဝေသည့် The Scotsman သတင်းစာ၏ ဝက်ဘ်ဆိုက်တွင် ဇန်နဝါရီ ၁၁ ရက် ရက်စွဲဖြင့်ဖော်ပြထားရာ CNI သတင်းဌာနက ဆီလျော်အောင် ဘာသာပြန်ဆို တင်ဆက်ပေးလိုက်ပါသည်။)
