CNI Article

၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာ ၂၇

အီသီယိုးပီးယား၏ အဖျက်စွမ်းအား ကြီးမားလှသည့် ပြည်တွင်းစစ်မီးသည် မကြာသေးမီကပင် ဒုတိယနှစ် ကာလသို့ ကူး ပြောင်း တောက်လောင် နေတုန်းရှိသည်။ ဖက်ဒရယ်အစိုးရနှင့် တီဂရေးကာကွယ်ရေးတပ် (TDF)တို့ကြား ပဋိပက္ခသည် နိုင်ငံ၏မြောက်ပိုင်း တီဂရေးဒေသ အနှံ့အပြားသို့ ပျံ့နှံ့နေပြီး တီဂရေးဒေသနှင့် အမ်ဟာရာဒေသတို့ကြား ရန်လိုမှုများလည်း ပြင်းထန်လာခဲ့သည်။

အလားတူ အိုရိုမီယာ၊ ဗန်နီရှန်ဂေါနှင့် အာဖာဒေသတို့မှ လက်နက်ကိုင် အုပ်စုများလည်း ပြည်တွင်းစစ်၌ ပါဝင် တိုက်ခိုက် လာခဲ့ပြီး အီသီယိုးပီးယား တစ်တိုင်းပြည်လုံး စစ်အင်အား ပြိုင်ဆိုင်မှုများ ပိုမိုနက်ရှိုင်း ကျယ်ပြန့်လို့ လာခဲ့သည်။

ယခုရက်ပိုင်းများအတွင်း တိုက်ပွဲများက မြို့တော် အဒစ်ဘာဘာနှင့် ပိုမိုနီးကပ်လာခဲ့ပြီး ကပ်ဆိုးကြီး တိုးလာမည်ဟု ခြိမ်း ခြောက် လျက်ရှိသည်။

နိုဝင်ဘာ ၂ ရက်တွင် အီသီယိုးပီးယား အစိုးရအဖွဲ့က နိုင်ငံတဝန်း အရေးပေါ် အခြေအနေ ကြေညာခဲ့ရပြီး ခိုင်လုံသော အကြောင်းပြချက်မရှိဘဲနှင့် တီဂရေးဒေသခံ အရပ်သားများကို ဖမ်းဆီးခဲ့ကြောင်း သတင်းများလည်း ကျယ်ကျယ် လောင် လောင် ထွက်ပေါ်နေခဲ့သည်။

အမေရိကန်နှင့် တူရကီ အပါအဝင် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများမှ အစိုးရများသည် ၎င်းတို့၏နိုင်ငံသားများ အီသီယိုးပီးယား ပြည်တွင်းမှ ချက်ချင်းထွက်ခွာကြရန် အကြံပြု နှိုးဆော်ထားကြသည်။ တစ်ချိန်တည်းတွင် အီသီယိုးပီးယား မြောက်ပိုင်းသည် လူသားချင်း စာနာမှုဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်း ပိုမိုဆိုးရွားလာခဲ့ပြီး လူပေါင်း ၈ သန်းကျော်အထိ အရေးပေါ် လိုအပ်ချက်များ ဖြစ်ပေါ် နေသည်။

ပုံ-အီသီယိုးပီးယား ဝန်ကြီးချုပ် အဘီအာမက်ကိုတွေ့ရစဉ်(AP)

တီဂရေးဒေသတွင် အနည်းဆုံး လူ ၄ သိန်းခန့် အငတ်ဘေး ကြုံနေရသည်ဟု ယုံကြည်ရသည်။ အလားတူ အိမ်နီးချင်း ဆူဒန် နိုင်ငံတွင်လည်း လူ ၂ သန်းကျော် အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ ဖြစ်နေပြီး ဆူဒန်ဒုက္ခသည်ဦးရေမှာ ၆ သောင်းကျော် ရှိနေသည်။

အီသီယိုးပီယား လူဦးရေ၏ အခြေခံ လိုအပ်ချက်များကို ဖြည့်ဆည်းရန် တစ်ရက်လျှင် အနည်းဆုံး ကုန်တင်ယာဉ်ကြီး အစီးရေ ၁၀၀ ကျော်စာ လိုအပ်နေသော်လည်း အောက်တိုဘာ လလယ်မှစ၍ လူသားချင်း စာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ ယာဉ်တန်းများ တီဂရေးဒေသအတွင်းသို့ ဝင်ရောက်နိုင်ခြင်း မရှိတော့ပေ။

ကုလသမဂ္ဂနှင့် အီသီယိုးပီးယား လူ့အခွင့်အရေးကော်မရှင်တို့ ထုတ်ပြန်သည့် နောက်ဆက်တွဲ အစီရင်ခံစာများတွင် အရပ်သား များအပေါ် အီသီယိုးပီးယား အမျိုးသားကာကွယ်ရေးတပ်ဖွဲ့ (ENDF) နှင့် တီဂရေးတပ်ဖွဲ့တို့၏ စော်ကားမှု၊ ညှင်ပန်းနှိပ်စက်မှု နှင့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုများကို ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့သည်။

ထို့ပြင် အမ်ဟာရာနှင့် အီရစ်ထရန်း ဒေသတို့ရှိ တပ်ဖွဲ့ဝင်များသည်လည်း လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇဝတ်မှု များနှင့် ပဏာမ စစ်ရာဇဝတ်မှုဟု ယူဆနိုင်သော ကျူးလွန်မှုအချို့ကို ယခုပဋိပက္ခအတွင်းမှာ တွေ့ခဲ့ရသည်။

ထိုအတောအတွင်း အီသီယိုးပီးယား အစိုးရတပ်များမှာ မကြာသေးမီလများ၌ နောက်ပြန်ဆုတ်ခဲ့ရသည်။ တီဂရေးတပ်ဖွဲ့ (TDF) ဝင်များသည် ဝယ်ဒီယာ၊ ဒက်စီနှင့် ကွမ်ဘော်ချာကဲ့သို့ အဓိကမြို့ကြီးများ အပါအဝင် နယ်မြေ အများအပြား သိသာ ထင်ရှားစွာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။

ပုံ- တီဂရေး ပြည်သူ့လွတ်မြောက်ရေးတပ်ဦး(TPLF)ကိုတွေ့ရစဉ်

တီဂရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များ ပါဝင်သည့် တီဂရာယန်အုပ်စုသည် အော်ရိုမိုလွတ်မြောက်ရေးတပ် (OLA) နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့ပြီး အော်ရို မီးယားဒေသရှိ နယ်မြေ အများအပြားကို ဆက်လက် သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း ENDF နှင့် ၎င်း၏ မဟာမိတ်များထံ မှ အကန့်အသတ်ဖြင့် ခုခံတွန်းလှန်မှုကို ရင်ဆိုင်နေရသည်။

အဆိုပါ ပူးတွဲတပ်များသည် အဒစ်ဘာဘာမြို့တော်၏ ကီလိုမီတာ ၂၀၀ အကွာအဝေးတွင် စခန်းချနေခဲ့ကြသည်။ အာဖာဒေသ တွင်လည်း အစိုးရဆန့်ကျင်သည့် လက်နက်ကိုင် အုပ်စုများက အိမ်နီးချင်း ဂျီဘူတီသမ္မတနိုင်ငံ (Djibouti)ထံမှ အဒစ်ဘာဘာ မြို့တော်သို့ ထောက်ပံ့ရေး လမ်းကြောင်းကို ဖြတ်တောက်ရန် ကြိုးပမ်းနေကြသည်။ ၎င်းတို့သည် မြို့တော်ဘက်ကို ပိတ်ဆို့ လျက် တီဂရေးဒေသဘက်သို့ ထောက်ပံ့ရေးလမ်းကြောင်း တစ်ဖက်လှည့်ဖြင့် ပြန်ဖွင့်လိုကြသည်။

သို့သော် တီဂရာယန်တပ်ဖွဲ့များ၏ အဆုံးသတ်တိုက်ပွဲကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မတွေ့ရသေးပေ။ ခိုင်မာသည့် နိုင်ငံရေး အစီအမံ (သို့မဟုတ်) နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ တရားဝင်မှု(National Legitimacy) ရရှိရေး အခွင့်အလမ်းအတွက် ညီညွတ်ပြည့်စုံသော ညွန့် ပေါင်း အစိုးရအဖြစ်သို့ မကူးပြောင်းနိုင်သေးဘဲ လမ်းခုလတ်တွင်သာ ရှိသေးသည်။

တီဂရာယန် (သို့မဟုတ်) တီဂရေး ပြည်သူ့လွတ်မြောက်ရေးတပ်ဦး (TPLF) နှင့် အော်ရိုမိုတပ် (OLA) တို့သည် မကြာသေးမီက အသွင်ကူးပြောင်းရေး အာဏာပိုင်အဖွဲ့ ဖွဲ့စည်းရန် တောင်းဆိုသော အခြားအဖွဲ့ငယ် ၇ ဖွဲ့နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ထားပြီး ဖြစ်သော် လည်း ၎င်းတို့ချင်း သဘောတူညီမှု ယူထားသည့် အချက်အလက်များကို အတိအကျ မချပြနိုင်သေးဘဲ ရှိသည်။

TPLF-TDF သည် တစ်နိုင်ငံလုံးကို သိမ်းပိုက်ရန် ဦးတည်သလား၊ သို့တည်းမဟုတ် အီသီယိုးပီးယားပြည်တွင်း၌ တီဂရာယန် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ် ထူထောင်လိုသလား၊ ခွဲထွက်လိုသလား စသည့် ရည်မှန်းချက်များမှာ သဲသဲကွဲကွဲ မတွေ့ ရသေးပေ။

အီသီယိုးပီးယား၏ ပြည်တွင်း ပဋိပက္ခများကို လေ့လာကြည့်မည်ဆိုလျှင် အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလ တရားမျှတမှုအတွက် မဟာဗျူဟာကို ရေးဆွဲရာ၌ လူမှုရေးကုစားမှုနှင့် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာ ကျူးလွန်ခဲ့သူများကို အရေးယူရန် ထည့်သွင်း စဉ်း စားဖို့ မရှိမဖြစ် လိုအပ်သည်။ ထို့ပြင် သက်ဆိုင်သူများအနေဖြင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များကို စီမံခန့်ခွဲ ရန်နှင့် အမျိုးသားတပ်မတော် ပြန်လည်ပေါင်းစည်ရန် လုပ်ငန်းစဉ် တစ်ရပ်ကို သဘောတူညီသင့်သည်။

ပုံ-အီသီယိုးပီးယားတပ်ဖွဲ့ကိုတွေ့ရစဉ်။(Reuters)

ထို့ထက်ပို၍ ဒေသတွင်းအဆင့် ငြိမ်းချမ်းရေး အကျိုးရလဒ် ဝေစုရရှိစေရေး အပါအဝင် ပဋိပက္ခများကြောင့် စီးပွားရေး ထိခိုက် ခဲ့ရမှုကို ကိုင်တွယ် ဖြေရှင်းခြင်းသည် ရေရှည်ဖြေရှင်းချက်အတွက် အရေးကြီးသော အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုဖြစ်လာမည်ဟု ယူဆ ရသည်။ ဤလုပ်ငန်းစဉ် အထမြောက်ရေးအတွက် နိုင်ငံတကာမိတ်ဖက်များက အရင်းအမြစ်များနှင့် နည်းပညာ ကျွမ်းကျင်မှု များ ပံ့ပိုးကူညီနိုင်သည်။

ယင်းသို့ ဖြစ်လာရေးအတွက် အစိုးရရော တီဂရာယန်တပ် အပါအဝင် လက်နက်ကိုင် အင်အားစုများကရော အမှန်တရား အချို့ကို လက်ခံဖို့ လိုလာပြီ ဖြစ်သည်။

ပြည်တွင်းစစ်အတွင်း ကျူးလွန်ခဲ့သော ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများကြောင့် ဝန်ကြီးချုပ် အဘီအာမက် အစိုးရ၏ တရားဝင်မှု (government’s legitimacy)ကို အစွန်းအထင်း ဖြစ်ခဲ့ကြောင်း လက်ခံရမည်ဖြစ်သလို ပဋိပက္ခ၏အဆုံးသတ်တွင် ဝန်ကြီးချုပ် အဘီအာမက် အနေဖြင့် နိုင်ငံကို ဆက်လက်အုပ်ချုပ်ရန် မဖြစ်နိုင်တော့ပေ။

နှစ်ဘက်စလုံးက ယခုပြည်တွင်းစစ်ကို အနိုင်ယူလိုစိတ် ပြင်းပြနေသော်လည်း ငြိမ်းချမ်းရေး တစ်ခုတည်းဖြင့် အနိုင်ပိုင်းရန် မျှော်လင့်ထား၍ မရပေ။

ပြောရမည်ဆိုလျှင် အီသီယိုးပီးယား ပြည်တွင်းစစ်သည် စိတ်ကူးယဉ်စရာ မကောင်းလောက်အောင် ဆင်းရဲဒုက္ခများ ရင်ဆိုင် ကြုံတွေ့ရခဲ့ရသလို တိုင်းပြည်ပြိုလဲလုနီးပါး ရောက်ရှိစေခဲ့သည်။ ယခုအချိန်သည် နိုင်ငံအတွင်းရှိ အထက်တန်း လွှာများသည် ၎င်းတို့အကျိုးစီးပွား ခေတ္တဘေးချိတ်၍ နိုင်ငံရေးအရ ပြေလည်မှုရစေရန် မဖြစ်မနေ စတင်လုပ်ဆောင်ရမည့် အချိန်ဖြစ်သည်။

အီသီယိုးပီးယား ပြည်တွင်းစစ်မီး ငြိမ်းအေးစေဖို့ အပြန်အလှန် နားလည်မှုနှင့် အားလုံး ပါဝင်နိုင်သည့် အခြေအနေတစ်ခုကို ဖန်တီး တည်ဆောက်ရမည့် အချိန်ဖြစ်ပါကြောင်း။

(အယ်လ်ဂျာဇီးယား သတင်းဝက်ဘ်ဆိုက်တွင် နိုဝင်ဘာ ၂၅ ရက် ရက်စွဲဖြင့် ဖော်ပြထားသော ဆောင်းပါးရှင် အာမက်ဆိုလီမန် (Ahmed Soliman) ၏ သဘောထား အမြင်ဆောင်းပါးကို CNI သတင်းဌာနက ဆီလျော်အောင် ဘာသာပြန်ဆို တင်ဆက် ပေးလိုက်ပါသည်။